İsim-fiiller, dilimizde bazen bir varlığın veya kavramın kalıcı adı olma eğilimi göstermektedir. Bu kelimeler fiil kök veya gövdelerine getirilen isim-fiil ekleriyle yapılmalarına karşın, artık fiilimsi özelliklerini kaybederek kalıplaşmış isme dönüşmektedir. Fiilimsiler, her ne kadar fiil olmasalar da bir hareket, iş, eylem yönleri bulunmaktadır. Kalıplaşmış isimlerde ise kelime bu eylem yönünü tamamen yitirerek bir varlığın veya kavramın kalıcı adı olmaktadır.
Tanımlayacak olursak, “isim-fiillerin, bir varlığın veya kavramın adını karşılayacak şekilde eylem yönünü tamamen yitirmesiyle oluşan kelimelere” denilmektedir. Örneğin “sarma” kelimesi, eğer “Ablam çok güzel sarma yapar.” cümlesindeki gibi bir yemeğin adı olacak şekilde kullanılırsa bu kelime artık “kalıplaşmış ad” olarak kabul edilir. Çünkü artık bu kelime bir eylem ifade etmemektedir, doğrudan bir varlığın adı olmuştur. Fakat bu kelimeyi “Birazdan ipleri sarma işlemine geçeceğiz.” cümlesindeki gibi eylem yönüyle kullanırsak, bu kelime “isim-fiil” olarak kabul edilir.
NOT: Kalıplaşmış isimlerin, mutlaka isim-fiil ekleri olan “-ma, -ış, -mak” eklerinden birini alması gerekmektedir.
Örnek: – Kardeşimle uçurtmaları alıp kırlara koştuk.
NOT: İsim-fiillerle kalıplaşmış adları ayırt etmenin yolu, onların eylem yönerini hâlâ devam ettiriyor mu diye kontrol etmektir. Fiilimsi sorularında özellikle yemek adları görürseniz, bunların kalıplaşmış isim olma ihtimali yüksektir.
Örnek: – Varillerin dolması uzun zaman alıyor. (isim-fiil)
– Anneannemin biber dolması çok beğenilirdi. (kalıplaşmış ad)
– Torunu için yelek dokumaya başladı. (isim-fiil)
– Şehrimize bir dokuma fabrikası açıldı. (kalıplaşmış ad)
– Eve gelirken iki tane ekmek alır mısın? (kalıplaşmış ad)
– Tohumları çok derine ekmek zararlıdır. (isim-fiil)
Kalıplaşmış İsim Örnekleri
– Mağazanın girişi arka taraftaymış.
– Geçen yıl da yarışmanın galibi bizdik.
– En sevdiğim yemek kızartmadır.
– Bu tartışmadan sonuç çıkmayacağı bal gibi ortada.
– Gökyüzü rengârenk uçurtmalarla doluydu.
– Bu şiir, yepyeni söyleyişle yazılmış.
– Lokantamızda ev yemekleri yapıyoruz.
– Kahvaltı için ekmek alman gerekiyor.
– Misafirlere pilavla kavurma ikram ettiler.
– Apartmanın çıkışına bekçi kulübesi yapıldı.
– Elindeki çakmak ile oynaması annesini tedirgin etti.
– Her gün dondurma yersen çok hasta olabilirsin.
– Merak ettiğiniz bilgileri giriş kattaki danışmadan öğrenebilirsiniz.
Orkun KUTLU
