İşteş Fiiller / Çatı Nedir?
İşteş çatılı fiiller nedir, işteş çatı örnekleri ve soru çözümüyle konu anlatımını bu sayfada bulabilirsiniz. Fiilde çatı konusunun öznesine göre alt başlıklarından biri olan işteş fiiller, yüklemde gösterilen işin birden fazla kişi tarafından “birlikte” veya “karşılıklı” olarak yapıldığı anlamını ifade eden fiil çatısıdır.
İşteş fiiller, “-ş” ekini alırlar. Bu ek, geldiği kelimenin ses özelliğine göre “-ş, -ış, -iş, -uş, -üş” şeklinde olabilir. Bu çatı eki, yüklemde belirtilen işin karşılıklı olarak veya birlikte yapıldığını ifade etmelidir. İşteş fiil, mutlaka bu iki anlam özelliğinden birini taşımalıdır.
“Ormanın serin havasında kuşlar ötüşüyor.” cümlesinde, “ötüş-” fiili, o işin birlikte yapıldığı anlamını ifade etmektedir. Aynı şekilde “En sevdiğim iki arkadaşım bugün dövüştüler.” cümlesinde de “dövüş-” işinin karşılıklı olarak yapıldığı ifade edilmektedir. İşte bu şekilde birlikte veya karşılıklı yapılan işleri ifade eden fiiller, işteş çatılı kabul edilir.
Örnek: – Öğretmenin sözleri üzerine bütün sınıf gülüştü. (birlikte)
– Yıllar sonra karşılaşan iki aşık uzun süre bakıştı. (karşılıklı)
– Uzun bir aradan sonra dostlarımızla görüştük. (birlikte)
– Danışmanımla Mersin’de tanıştık. (karşılıklı)
NOT: Normalde fiiller “-ş” işteşlik ekini alarak bu çatıyı oluştururlar; fakat bazı fiiller işteş anlamı karşılayacak bir kalıp hâline gelmiştir. Bu kelimeleri eklerine ayırmak zor olabilir; fakat bunlar işteş çatılı olarak kabul edilir.
Örnek: Uzunca bir zamandan sonra tekrar barıştılar.
Güreşmek, sözleşmek, savaşmak, dertleşmek, yüzleşmek… kelimeleri de bu duruma örnek gösterilebilir.
UYARI: Kendi içerisinde “-ş, -iş, -uş” gibi işteşlik eklerine benzerlik gösteren ekler barındıran fiiller, işteş fiillerle karıştırılmamalıdır. İşteş fiilleri ayırmanın en güzel yolu, birlikte veya karşılıklı yapma anlamını aramaktır. Bu fiiller genellikle dönüşlü fiil olarak kabul edilir.
Örnek: – Bebeğimiz bir yaşına kadar hızlı gelişti. (dönüşlü)
– Boyumdan büyük işlere giriştim. (dönüşlü)
NOT: İşteş fiiller genellikle nesne alamazlar; yani geçişsizdir. Fakat bazı işteş fiiller, nesne alabilir.
Örnek: – Arkadaşımla arada bir yazışırız. (geçişsiz)
– Çaldıkları parayı bölüştüler. (geçişli)
ÖNEMLİ NOT: Bir fiilin işteş çatılı olabilmesi için, fiilde belirtilen işin birden fazla kişi tarafından yapılması ve fiilin birlikte / karşılıklı yapılma anlamı taşıması gerekir. Fakat bazı fiiller “-ş” işteşlik ekini almış gibi görünürler ve çoğul şahıslara göre çekimlenirler. Bu oldukça aldatıcı olabilir; fakat yapılan işin birlikte veya karşılıklı olmadığı görülürse, bu fiilleri işteş saymamak gerekir.
Örnek: – Uzun bir yolculuktan sonra İstanbul’a ulaştık.
– Yurt dışından gelen öğrenciler sınıfa alışamadılar.
Yukarıdaki örneklerde görüldüğü üzere kendi içerisinde “-ş” ekini barındıran bu kelimeler, çoğul şahıslara göre çekimlenmiş bile olsa işteş çatılı değildir. Çünkü bu iş birlikte veya karşılıklı yapılmış değildir.
İşteş Cümle Örnekleri
Aşağıda işteş çatılı cümlelere çeşitli örnekler sıralanmıştır. Bu örneklere bakıldığında, kalın olarak gösterilen yüklemlerde hep birlikte / karşılıklı yapılma anlamı ve “-ş” eki vardır.
– İlkokul arkadaşımla çarşıda buluştuk.
– Park görevlisini gören çocuklar sağa sola kaçıştı.
– Öğretmenimizle bugün fiilimsileri çalıştık.
– Yırtıcı kuşlar köyümüzün üzerinde uçuşuyordu.
– Çocuklar heyecanla denize koşuştular.
– Hepimiz küçücük bir odaya doluştuk.
– Yolcular havalimanında bekleşiyordu.
– Herkes yeni arabanın başına üşüştü.
– Toplantıda yeni projeyi uzun uzun tartıştık.
– Onunla en son geçen ay görüşmüştüm.
– Yurtdışındaki arkadaşımla birkaç yıl mektuplaştık.
– Yıllar sonra gördüğüm arkadaşımla hasretle kucaklaştık.
– Kazandığımız parayı akşamüstü paylaştık.
Orkun KUTLU
|» “Fiilde Çatı“ sayfasına dön! «|
BENZER KONULAR
- Yazının Bağlantısı: İşteş Fiiller / Çatı Nedir?
- Yazının Bölümü: Dil-Anlatım
- Diğer kaynaklarda arayın:
- Etiketler: Çatısına Göre Fiiller, Eylem Çatısı, Fiil Çatısı, Fiilde Çatı, Fiilde Çatı Konu Anlatımı, Fiilde Çatı nedir, İşteş Çatı, İşteş Çatı Ekleri, İşteş Çatılı Fiil, İşteş Çatılı Fiiller, İşteş Fiil, İşteş Fiil Açıklaması, İşteş Fiil Çatısı, İşteş Fiil Cümle Örnekleri, İşteş Fiil Konu Anlatımı, İşteş Fiil Nasıl Bulunur, İşteş Fiil Nedir, İşteş Fiil Örnekleri, İşteş Fiiller, İşteş Fiiller Konu Anlatımı, İşteş Fiiller Türkçe, İşteşlik Eki, Türkçe Konu Anlatımı
- Rastgele 10 Yazı:
- Birleşik Zamanlı Fiil Nedir?
- Kanglı Koca Oğlu Kan Turalı Destanı / 1
Dede Korkut Hikayeleri - Kerderli Mahmud
- Zeki Velidi Togan’ın Hayatı ve Eserleri
- Sanal Bilgi Kaynaklarına Erişim Sorunları
- Tarih Boyunca Türklerin Kabul Ettiği Dinler
- Hazır Cevaplar / Ünlü Zekice Sözler – 5
- Tac Mahal / Dünyanın Yedi Harikası
- Parnasizm / Şiirde Gerçekçilik
- Odysseia Destanı / Dünya Destanları
Çocuk görünmemek için kalabalığa karıştı. Karıştı kelimesi işteş değil mi?
Hastanede yakınlarını nöbetleşe bekliyorladı cümlesinde nöbetleşe kelimesi işteş mi fiilimsi mi bir soruda takıldım fiilimsi demiş soruda.
“Nöbetleşe” kelimesi “nöbet” ismine gelen “-leş” isimden fiil yapım eki ile türetilen “nöbetleş-” fiiline “-e” zarf fiilinin gelmesiyle oluşmuştur. Bu kelime bir fiilimsidir çünkü cümlede fiili durum yönüyle niteleyen bir zarf göreviyle kullanılmaktadır. Ayrıca fiil köküne getirilen bir zarf-fiil eki ile meydana gelmiştir. Peki işteş çatılı mıdır? Zaten işteş çatılı olsa, çekimli fiil olurdu ve burada bir zarf-fiilden bahsedemezdik. Fiil doğası gereği bir karşılıklı veya birlikte yapılma anlamı taşıyor olabilir fakat dikkat ederseniz cümlede “bekliyorlardı” yüklemi var ve bu cümlede çatı özelliği ancak bu yüklem üzerinden düşünülebilir. Saygılar.
Bizimle çok güzel konuşuyordu cümlesi işteş mi acaba? Ödevim var ve bunda takılıp kaldım.
Cümlenin yüklemi olan “konuşuyordu” fiili karşılıklı veya birlikte yapılma anlamı taşımıyor. Ayrıca işteş çatılardaki “-ş” eki de bu kelimede yer almıyor. Bu nedenle bu cümlenin çatısına işteş demek doğru olmaz.
İşteşlik için ş eki gerekli midir? Örnek vermemişsiniz.
Çalışmak işteş fiil değildir. Tek başına da insan çalışabilir.
Bazı kelimeler kullanıldığı cümleye göre işteş kabul edilebilir. Çalışmak kelimesi de eğer birden çok kişinin birlikte veya karşılıklı yaptıkları bir durumu anlatıyorsa işteş kabul edilir. Yazıda bunların örneği var, savaşmak veya barışmak kelimeleri gibi. Saygılar.
En altta işteş fiillere örnek cümleler yazılmasına rağmen başlığı dönüşlü cümle örnekleri.
Dikkatimizden kaçan bu yanlışları düzeltmemize yardımcı olduğunuz için çok teşekkür ederiz.