Birden fazla ismin, bir anlam bütünlüğü içerisinde arka arkaya gelerek oluşturdukları kelime gruplarına “isim tamlaması” denilmektedir. Bazı kavram veya nesneleri ifade etmek için bu türden isim tamalamalarına ihtiyacımız vardır. Bir isim tamlaması için mutlaka birden fazla ismin, bir anlam bağı kurarak bir araya gelmesi gerekmektedir.
İsim tamlamalarında, bütün tamlamalarda olduğu gibi ilk kelimeye “tamlayan“, ikinci kelimeye ise “tamlanan” denilmektedir. Örneğin, “boyanın rengi” isim tamlamasında “boyanın” tamlayan, “rengi” kelimesi ise tamlanandır. İsim tamlamaları bulunurken, iki kelimenin de mutlaka isimden oluşması gerektiği akıldan çıkarılmamalıdır.
Güneş ışığı, okul günleri, bahçe kapısı, İrem’in kalemi, fan sesi, Türk destanı… gibi kelimelerin tamamı isim tamlamalarına örnektir. Bu tamlamaların hepsinde ortak olan özellik, iki kelimenin de isim olmasıdır. Ayrıca bu kelimeler anlam özelliklerine göre yeni bir kavramı veya nesneyi karşılamak üzere mantıklı olarak bir araya gelmişlerdir.
1. Belirtili İsim Tamlaması
2. Belirtisiz İsim Tamlaması
NOT: Sıfat tamlamalarında bir ismin niteliği, rengi, şekli, sayısı… belirtilmektedir. Ve bu tamlamalarda tamlanana, “Nasıl, hangi, kaç?” gibi soruları sorarak tamlayanı bulabiliriz. İsim tamlamalarında ise tamlanana “Ne, neyin, kim, kimin?” gibi soruları sorarak tamlayanı bulabiliriz. İsim tamlamaları ile sıfat tamlamalarının farkı budur.
Örnek: Kırmızı balon, kırık testi, beş kişi, tuzlu yemek (sıfat tamlaması)
Matematik ödevi, yemeğin kokusu, tamir kutusu (isim tamlaması)
Yukarıdaki örneklerde ilk satırdaki sıfat tamlamalarında balonun rengi, testinin şekli, kişilerin sayısı veya yemeğin özelliği sıfatlarla nitelenerek gösterilmiştir. Alt satırdaki isim tamlamalarında ise ödevin ne dersine ait olduğu, kokunun kime ait olduğu vs. belirtilmiştir. İşte sıfat tamlamaları ile isim tamlamaları arasındaki farkı bu şekilde bulabiliriz.
İsim tamlamalarının ilk ismin tamlayan eki alıp almama durumuna göre iki türü bulunmaktadır. İsim tamlamalarında tamlanan mutlaka iyelik eki alır. Tamlayan eki (ilgi eki) ise sadece belirtili isim tamlamalarında kullanılır.
Örnek: romanın konusu (-ın: tamlayan eki, -u: iyelik eki)
bahar coşkusu (-u: iyelik eki)
1) Belirtili İsim Tamlaması
Tamlayanı (-ın, -in, -nın, -nin) ekini almış olan isim tamlamalarıdır. Yani tamlamanın ilk kelimesinde bu ekler aranır. Eğer bu eklerden biri varsa, belirtili isim tamlamasıdır denir. “Manzaranın güzelliği” tamlamasında, ilk kelimeye bakalım. “Manzara-NIN“, tamlayan eki almış bir kelimedir. Bunun için bu tamlama, belirtili isim tamlamasıdır.
Örnek: Kalbimin sesi, Bilge’nin odası, dersin sonu, yılın kazananı, başkanın açıklaması, onun kararım, zamanın değeri, Cumhuriyet‘in değeri, Atatürk’ün sözleri, yazının içeriği, yemeğin lezzeti, hayatın anlamı, filmin sonu, müziğin sesi, kapının zili, duvarın uzunluğu, kitabın özeti…
Yukarıdaki tüm belirtili isim tamlamalarının ortak yönü, ilk kelimelerin (tamlayan) kalın olarak gösterilen ekleri almalarıdır. Bu kelimeler ek almasaydı, belirtisiz isim tamlaması olarak kabul edilecekti.
UYARI: Belirtili isim tamlamalarının arasına bazı sıfatlar girebilir.
Örnek: Çiçeğin güzel kokusu, başarının görünmeyen yüzü, kalbimin tek sahibi…
2) Belirtisiz İsim Tamlaması
Belirtisiz isim tamlamalarının tek özelliği, ilk kelime olan tamlayanın (-ın, -in, -nın, -nin) eklerinden birini almamış olmasıdır. Tamlayanda bu ekler olsaydı, belirtili isim tamlaması olarak kabul edilmesi gerekirdi.
Örnek: Sınıf kitaplığı, okul kuralları, düşünce treni, şirket yetkilisi, yayla kokusu, film salonu, ders araçları, kapı arkası, ay ışığı, piknik alanı, okul müdürü, hazine avcısı, ölüm uykusu, Türk dili, parfüm şişesi, bebek kıyafeti, gözlük kutusu, şarj aleti, köpek maması, Boğaziçi Köprüsü…
NOT: Belirtisiz isim tamlamaları ile takısız isim tamlamaları birbirine karıştırılmamalıdır. Takısız isim tamlamalarında tamlayan, tamlananın neyden yapıldığını belirtir.
Örnek: altın yüzük (takısız isim t.), fotoğraf makinesi (belirtisiz isim t.)
Aslında isim tamlamaları dört grupta incelenmektedir. Fakat sınavlarda pek sorulmadığı için belirtili ve belirtisiz isim tamlamalarını bilmek, çoğu zaman yeterli olmaktadır. Takısız ve zincirleme isim tamlamalarıyla ilgili ayrıntılı bilgi almak isterseniz “buradaki” yazımızı inceleyebilirsiniz.
Örnek Cümleler: – Rüyamda bir hazine avcısı olmuştum. (b’siz)
– Dalgaların sesi bana huzur veriyor. (b’li)
– Türk tarihi kahramanlık hikâyeleriyle doludur. (b’siz)
– Herkes sınıf kurallarına uymak zorundadır. (b’siz)
– Saat 14.00’te piknik alanında buluşalım. (b’siz)
– Yüreğinin sesini dinlemeni tavsiye ediyorum. (b’li)
– Ayça’nın odasını yarın düzenleyeceğiz. (b’li)
– Sınavda Türkçe soruları çok zordu. (b’siz)
Orkun KUTLU
