Türkçe dersi 8. sınıf konu anlatımı içerisindeki isim-fiil nedir, ekleri nelerdir, isim-fiil cümle örnekleri hakkında bilgi alabileceğiniz bu yazımız sayesinde, fiilimsilerin bir kolu olan isim-fiilleri kolayca kavrayabileceksiniz. İsim-fiiller, fiilimsilerin tamamı gibi “fiil” kök veya gövdelerinden belirli ekleri alarak türeyen kelimelerdir. Bu kelimeler cümlede “isim” görevi ile kullanılır. “Mastar” olarak da bilinen isim-fiiller, fiilimsilerin üç grubundan bir tanesini oluşturur. İsim-fiiller fiil kök veya gövdelerine getirilen “-ma, -ış, -mak” ekleriyle oluşturulur.
İsim-fiil eklerini “ma(y)ışmak” şeklinde kodlayarak ezberlemeniz mümkündür. Bu üç ek, fiillerin cümlede isim olarak kullanmalarını sağlar. Örneğin, “bak-” fiil köküne gelen “-ış” eki bu kelimeyi “bakış” ismine dönüştürür. “Yaz-” ve “oku-” fiil köklerine gelen “-ma” eki, “Türkiye’de okuma yazma oranı yükseliyor.” cümlesinde görüldüğü üzere “okuma” ve “yazma” isim-fiillerini meydana getirmiştir. Bu ekler, geldikleri kelimelerin ses özelliklerine göre farklı şekillerde kullanılabilir. Örneğin “gör-” fiiline gelecek isim-fiili eki “-me” hâlinde olmalıdır. O hâlde kullanılan tüm isim-fiil eklerini “-ma, -me, -ış, -iş, -uş, -üş, -mak, -mek” olarak sıralamak mümkündür. İsim-fiil eklerinin bunlardan başka şekilleri yoktur.
Örnek: Balık tutmak insanı en çok dinlendiren spordur.
Öğrendiklerimizin çoğunu görme yolu ile yaparız.
Bu resimdeki yazıyı bir bakışta görmeye çalışın.
Bu evi dipten bucağa temizlememiz gerekiyor.
Artık köye gidiş gelişimiz yok.
Bu konuyu her yönüyle düşünmek gerek.
Yukarıdaki örneklerde kalın yazılan kelimelerde altı çizili isim-fiil eklerine baktığımızda, bu ekleri alan bütün kelimelerin “fiil” kök veya gövdelerinden meydana geldiğini ve cümlde “isim” olarak kullanıldığını görüyoruz. İsim-fiil eklerini alan fiiller, başka çekim eklerini alabilirler. Yapım eki alan bir fiil de, isim-fiil ekini alabilir. Bununla birlikte, bir kelime birden fazla isim-fiil ekini alabilir. İsim-fiil eklerini başka eklerle karıştırmamak gerekir. Özellikle “-ma” ekini, olumsuzluk ekiyle karıştırmamaya dikkat etmek gerekir.
Örnek: “Senin eve geldiğini görmedim.” cümlesinde “gör-me-di-m” çekimli fiilinde bulunan “-me” eki, cümleye olumsuz anlam kazandıran “olumsuzluk eki“dir, bunu fiilimsi olarak algılamamalıyız.
– Bekleme süreniz yaklaşık yedi dakikadır. (isim-fiil eki)
– Söz verdiği hâlde etkinliğimize gelmedi. (olumsuzluk eki)
NOT: Bir kelime hem isim-fiil eki hem olumsuzluk eki alabilir. Bu durumda ilk ek “olumsuzluk eki“, ikinci ek ise “isim-fiil” ekidir.
Örnek: “Onu kırmamak için elimden geleni yaptım.” cümlesinde “-ma” olumsuzluk ekidir, “-mak” ise isim-fiil ekidir.
– Yanından geçtiğim hâlde beni görmeyişine anlam veremedim. (“-iş” isim-fiil eki)
– Onu görünce gülmemek için kendimi zor tuttum. (“-mek” isim-fiil eki)
NOT: İsim-fiil eki olan “-ma / -me” eki, bazen 1. tekil şahıs iyelik eki ve yönelme hâl ekini alan isimlerde karıştırılabilmektedir. Bu ekler isim köklerine geldikleri için, fiilimsi olarak kabul edilemez. Fakat bir fiil kökü, önce “-ma” isim-fiil ekini alarak “isim” hâline gelip, sonra iyelik ve hâl eklerini alabilir.
Örnek: “Bunu babama nasıl söyleyeceğimi bilmiyorum.” cümlesinde altı çizili kısım isim-fiil eki değildir. Bu “baba” isminin “-m” birinci tekil şahıs iyelik eki ve “-a” yönelme hâl ekini alması ile oluşmuş bir isimdir. Ayrıca “baba” isim kökü olduğu için, buna bir fiilimsi eki gelmesi mümkün değildir.
Örnek: “Lütfen gitmeme izin verin.” cümlesinde altı çizili ek, isim-fiil ekidir. Bu ekten sonra gelen “-m” eki 1. tekil şahıs iyelik eki, “-e” eki ise yönelme hâl ekidir.
Bazı isim-fiiller, bir nesnenin veya kavramın kalıcı ismi olarak fiilimsi olma özelliklerini yitirmiştir. Bu kelimeler artık fiilimsi olarak kabul edilmez, bununla birlikte fiil kök ve gövdelerinden oluşarak, cümle içerisinde isim olarak kullanılır.
Örnek: Yaz mevsiminde vişneli dondurma, vazgeçilmezimdir.
– Annem, çok güzel sarma yapar.
– Atatürk döneminde, ülkemizde dokuma tezgahları açılmıştır.
– Bu konuda sizin de görüşleriniz bizim için önemli.
İsim-Fiiller / Özet Anlatım
İsim-fiillerin, yukarıda sıralanan özelliklerini daha anlaşılır olması açısından maddeler hâlinde sıralayacak olursak;
– İsim-fiiller “-ma, -ış, -mak” ekleriyle yapılır.
– İsim-fiiller, diğer fiilimsiler gibi fiil kök ve gövdelerinden yapılır.
– İsim-fiiller, cümlede isim görevinde kullanılır.
– İsim- fiiller, ad-eylem ve mastar olarak da bilinir.
– İsim-fiiller, olumsuzluk ekleriyle karıştırılmamalıdır.
– Bazı isim-fiiller, fiilimsi olma özelliklerini yitirerek kalıcı isim olmuştur.
Orkun KUTLU
