- Çokbilgi.com - https://www.cokbilgi.com -

İletişimde Kullanılan Gösterge Çeşitleri

gösterge çeşitleri nelerdir

İnsanlar arasındaki iletişimde iki tür gösterge çeşidi kullanılabilir. Bunlardan biri konu başlıklarımız altında ayrıntılı olarak incelediğimiz ve iletişimde en çok kullandığımız dil göstergeleridir. Yazılı dilde veya konuşma dilinde kullandığımız anlamlı tüm birimler dil göstergeleridir. İletişimde kullanılan diğer gösterge türü ise, dil dışı göstergelerdir. Bunlar da sözcükler dışında duyularımıza hitap eden her türlü hareket, ses, işaret, beden dili hareketleri veya görselleri kapsar. Bu göstergeler de insanlara bir mesaj iletirler; fakat bunları anlamak kişinin bunu anlayabilme becerisine bağlıdır. Bu nedenle iletişimde daha az kullanılır; fakat önemli bir yer tutarlar.

Bir klasik müzik konserinde, müzisyenlerini yöneten orkestra şefinin mimiklerini, bagetiyle müziğe hayat veren hareketlerini izlemek dil dışı iletişim dizgelerini kavramak için yeterlidir. Aynı şekilde, sokakta yürüyen insanların bakışlarından hareketle öfke, telaş, korku ya da rahatlık gibi haller gözlemlenebilir.

En genel anlamıyla gösterge, başka bir şeyin yerini alabilecek nitelikte olduğundan, kendi dışında bir şey gösteren her türlü nesne, varlık ya da olguya verilen addır. Başka bir deyişle, bir “A” göstergesi bir başka “B” öğesini temsil eder ya da onun yerine geçer. Bu temsil etme bir iletişim amacı içerebilir de içermeyebilir de. Bu ayrım göstergelere ilk yaklaşımı oluşturur.

1. Dil Göstergeleri:

Söz ve yazıyla gerçekleştirilen her eylem bu gruba girer. İnsan duygu ve düşüncelerini en iyi şekilde dil ile anlatır. Dille gerçekleştirilen iletişim resim, şekil, işaret ve vücut diliyle yapılan iletişimden daha güçlü ve daha kullanılışlıdır. Dil göstergeleri hakkında ayrıntılı bilgi almak için “dil göstergeleri” sayfamıza bakabilirsiniz.



2. Dil Dışı Göstergeler:

Dil dışı göstergeler iletişimde sıkça kullanılan resim, şekil, işaret, hareket, jest ve mimikleri kapsamaktadır. Söz veya kelimeler dışında kalan iletişim göstergeleridir. Mesela beden dili hareketlerimiz veya bazı şeyleri anlatmaya çalıştığımız küçük bir hareket dil dışı göstergelere girmektedir. Dil dışı göstergeler dört boyutta incelenecektir:

a) Belirti: Amacı olmayan, istem dışı gelişen doğal göstergelere denir. Belirtide gösteren ile gösterilen arasındaki ilişki nedenlidir. Örneğin; dumanın görülmesi ateşin olduğunu gösterir. Bir evin pencerelerinden dumanların çıkması, itfaiyecilerin evin etrafında sağa sola koşuşturmaları bir şeyin, evin yandığının belirtisidir. Bundan hareketle belirti, doğal, istem dışı ya da amacı olmayan bir olgudur. Örneğin duman, bu üç özelliğe sahiptir; ama yine de bize algılanması hemen mümkün görünmeyen bir başka olgu ya da olay hakkında bir şeyler anlatır. Kısacası belirti, ancak onu yorumlamasını bilene bir şeyler anlatan doğal bir göstergedir.

Havada, kara bulutların yoğunlaşması yağmur yağacağının işaretidir.” cümlesinde bulunan doğal deyişler / işaretler bir bilgi aktarma aracı olmadığı için birer belirteç, yani belirtidir. Bu belirteçler doğal, amaçsız ve nedenlidir. Havanın kara bulutlarla kaplanması ile yağmur arasında bir neden-sonuç ilişkisi vardır.

b) Belirtke: İletişim kurma, bir ileti aktarma, bir bilgi verme amacı içeren göstergelerdir. Gösteren ve gösterilen arasındaki ilişki nedensiz ve uzlaşımsaldır. Dil dışı göstergelerin diğer bir kısmını ise insanlar üretir. Örneğin trafik levhaları. İnsanlar, belli bir amaç için trafik levhalarını veya ışıklarını üretmişlerdir. Belirtinin aksine belirtkeler bir iletişim kurma, bir ileti aktarma ya da bilgi verme amacı taşırlar. Bulutun yağmur yağacağını bildirme amacı yoktur; ama bu doğal belirti bir plaj güvenlik sorumlusunu plaja bir kırmızı bayrak çekmek zorunda bırakacaktır. İşte bu kırmızı bayrak bir bilgi vermek amacıyla üretilmiş yapay bir göstergedir, belirtkedir. Trafik levhalarını da belirtkeler içerisinde sayabiliriz; çünkü o levhalar bilinçli olarak dikilmiştir ve bir bilgilendirme amacı taşırlar.

Bazı belirtkelerde görsel gösteren ile gösterilen arasında bir benzerlik değilse bile doğal bir ilişki söz konusudur. Örneğin bazı trafik işaretlerinde görsel göstergelere rastlanabilir: İki çocuk resmi, yakındaki bir okulun varlığını gösterebilir veya kaygan zemini gösteren trafik levhasında olduğu gibi, eğri çizgiler üzerinde bir otomobil resmi bulunur; fakat bu görsellerin, aktarılan iletiyle nedenlilik veya benzerlik ilişkisi yoktur. Buradaki ilişki tamamen nedensizdir, saymacadır

c) İkon (görsel gösterge): Dili kullanmadan bilgi ve iletileri aktaran en basit araçlardır. Temelde benzerlik ilişkisi vardır. Örneğin, bir kişinin fotoğrafları, resim, heykel vb. Bazı göstergeler ise gösterdiği varlığın kendisi olabilmektedir. Bu tür göstergelere ikon denir. Örneğin portreler. İkonlarda, gösteren ile gösterilen arasında gerçek bir benzerlik vardır.

d) Simge: Bir toplumda bir gösteren ile gösterilen arasında sürekliliğini koruyan uzlaşımsal ve çoğunlukla da nedensiz olan ilişkiye dayanan görsel biçime denir. Anlamı toplumdan topluma, kültürden kültüre değişen dil dışı göstergelere simge denir. Benzerlik ve uzlaşma ilişkisi içerisinde soyut ve sayılamayan tek bir gösterilene göndermede bulunan görsel biçimdir.

Bir çocuğun sadece zaman geçirmek amacıyla çizdiği güvercin resmi bir görsel göstergedir; ama aynı güvercin resmi Birleşmiş Milletler binasının duvarına çizilmiş ise o zaman bu bir simgedir. Çünkü bir uzlaşma uyarınca, bu görsel gösterge, doğal olarak temsil ettiği şeyden başka bir şeyi belirtmek için çizilmiş ya da yapılmıştır. Birleşmiş Milletler binasının duvarına çizilmiş olan güvercin, artık soyut bir kavram olan barışı temsil etmektedir. Terazinin adaleti, kalbin aşkı, kum saatinin ise zamanı temsil etmesi gibi…

Orkun KUTLU

Orkun Kutlu


NOT: Makalenin bazı bölümleri İsa SARI’nın “Dil Bilimine Giriş – Ders Notları” adlı çalışmasından alınmıştır.