A. OLAY:
1. Başlangıç: Giriş (Serim) Bölümü.
2. Olayların yürütülmesi: Gelişme (Düğüm) Bölümü.
3. Sonuç: (Çözüm) Bölümü.
B. ŞAHISLAR (Kişiler) (tipler ve tanıtılması):
1. Gerçek kişiler
2. Tasarlanmış kişiler
C. YER / MEKÂN (Yaşanılan yer ve çevre)
D. ZAMAN
1. Olayın başlangıcı
2. Olayın ortası
3. Olayın sonucu
E. HİKÂYEYİ ANLATAN:
1. Kendisi,
2. Üçüncü kişinin ağzından,
3. Başkasından duymuş gibi.
F. TASVİR:
1. Tasvirde gözlemin önemi,
2. Ayrıntıların sınırlanması,
3. Tasvir kelimeleri.
4. Tasvir türleri:
– İnsan tasviri (portre),
– Hayvan tasviri,
– Eşya tasviri,
– Manzara tasviri,
– Hareket hâlindeki varlıkların tasviri.
İnceleme Örneği:
Namık Kemal’in yazısı, aşağıda “giriş, gelişme ve sonuç“ bölümlerine ayrılarak gösterilmiştir.
Giriş Bölümü:
Bebekler beşiğini, çocuklar eğlendiği yeri, gençler yaşadıkları yöreyi, yaşlılar dinlenme köşesini, evlât anasını, baba ailesini ne türlü duygularla severse, insan da vatanını o türlü duygularla sever.
Gelişme Bölümü:
Bu duygular ise sebebi olmayan tabiî temayülden ibaret değildir. İnsan vatanını sever. Çünkü Tanrı’nın insana verdiği hediyelerin en değerlisi olan hayat, vatanın havasını teneffüs etmekle başlar, insan vatanını sever. Çünkü tabiatın, insana en güzel bağışı göz, açılır açılmaz, vatan toprağını görür. İnsan vatanını sever. Çünkü vücudunun maddesi vatanın bir parçasıdır, insan vatanını sever. Çünkü etrafına baktıkça her köşesinde geçen ömrünün hazin hatırasını taş hâline gelmiş gibi görür. İnsan vatanını sever. Çünkü hürriyeti, rahatı, hatta menfaati vatanına bağlıdır, insan vatanını sever…
Çünkü var oluşunun sebebi oyan atalarının dinlenme yeri olan mezar ve hayatını devam ettirecek olan çocuklarının doğum yeri vatanıdır, insan vatanını sever. Çünkü vatan çocukları arasında dil ortaklığı, menfaat birliği ve sık sık görüşme dolayısıyla bir gönül yakınlığı, bir fikir arkadaşlığı meydana getirir. O sayede bir insana, dünyaya nisbet vatan, oturduğu şehre nisbet kendi evi gibi görünür, insan vatınım sever. Çünkü vatan öyle bir galibin kılıcı veya kâtibin kalemi ile çizilmiş hayalî çizgilerden ibaret değil, millet, hürriyet, menfaat, dostluk, bağlılık, hâkimiyete katılma, ecdada saygı, aileye sevgi, gençlik hâtıraları gibi bir çok yüce duygulardan oluşan kutsal bir fikirdir.
Sonuç Bölümü:
Bundan dolayıdır ki, insanlık tarihinin hangi sahifesine bakılsa, her zamanda her millette görülen yüksek fikir ve fazilet ahlâkına sahip kimselerin hepsi, vatan sevgisini dünya işlerinin hepsine tercih etmiş ve pek çoğu vatan yolunda canını feda etmiştir.
Namık KEMAL (M. Kaplan, Lise 1 Edebiyat, s. 278-279)
Yazının “hikaye inceleme planına göre” incelenmesi:
Tür: Makale
Plân tipi: Düşünceye dayalı plân.
Konu: Vatan.
Tema: Vatan sevgisi.
Ana fikir: Vatan sevgisi, dünya işlerinin hepsine üstün tutulan bir duygu ve vatan, uğrunda ölünebilecek bir değerdir.
Yardımcı fikirler:
a. Hayat, vatanın havasını teneffüs etmekle başlar.
b.Göz, açılır açılmaz vatan toprağını görür.
c. Vücudun maddesi vatanın bir parçasıdır.
d.Vatan hatıraları yaşatır.
e. Hürriyet, rahat, menfaat vatana bağlıdır.
f. Vatan, çocuklar arasında gönül yakınlığı ve fikir arkadaşlığı meydana getirir.
g. İnsan vatanında mevcut hâkimiyetin bir parçasına sahiptir.
i. Vatan, yüce duygulardan oluşan yüce bir fikirdir.
Plân:
Giriş bölümü: Vatan sevgisi duygusunun ortaya konulması.
Gelişme bölümü: Vatanın sevilme sebeplerinin açıklanması, (Burada yardımcı fikirler işlenmiştir).
Sonuç bölümü: Vatanın herseyin üstünde tutacak ve gerektiğinde uğrunda ölünecek bir değer olduğunun belirtilmesi.
Bu konuda “hikaye etme anlatım biçimi” sayfasından da yararlanabilirsiniz.