Günlük dilde sıkça kullandığımız fakat anlam ayrımını pek bilmediğimiz hayıflanmak kelimesi, son yıllarda sorularda sıkça karşımıza çıkmaya başladı. Pişman olma anlamı ile sık sık birbirinin yerine kullanılan hayıflanma kavramı, aslında pişman olmaktan daha farklı bir anlam taşıyor. Şöyle ki, bir kişinin yaptığı bir davranıştan dolayı yaşadığı üzüntülü duruma “pişmanlık“; geçmişte elinde imkân varken bir şeyi yapmadığı için yaşadığı üzüntüye ise “hayıflanma” diyoruz.
Türk Dil Kurumu “hayıflanmak” kelimesi için “üzülme, acınma, esef etme, yerinme” karşılıklarını veriyor. Aslında bu tanımda pişmanlık ile hayıflanma arasındaki fark açıkça ortaya konulmuş değil. Biz şimdi bu farkı daha ayrıntılı bir şekilde sizlere açıklamaya çalışalım. Öncelikle pişman olma durumunda da hayıflanmada da geçmişteki bir davranışımız veya tutumumuz yüzünden yaşadığımız üzüntü vardır. Yani ikisi de geçmişe dönük “keşke” anlamında ifadeler içerir. Bununla birlikte pişmanlık, kişinin yaptığı bir davranıştan dolayı yaşadığı üzüntüyü dile getirirken, hayıflanma yapmadığı bir şeyden dolayı hissedilen duygudur.
Söz gelimi, bir kişinin arkadaşıyla yaşadığı bir tartışmada ona hakaret ettiğini ve onun kırılmasına sebep olduğunu düşünelim. Bu kişi geçmişe dönük şöyle bir cümle kursun: “Keşke arkadaşıma kırıcı cümleler söylemeseydim.” Bu kişi, yaptığı bir davranıştan dolayı üzgündür, yani pişmandır. Keşke o hareketi yapmasaydım demektedir. Bunu hayıflanma olarak kabul etmemiz mümkün değildir çünkü bir cümlenin hayıflanma olarak kabul edilebilmesi için kişinin yapmadığı, kaçırdığı bir davranıştan bahsetmesi gerekir.
Hayıflanma için böyle bir örnek verecek olursak, bir kişinin hiç ders çalışmayıp sınava hazırlanmadan girdiğini varsayalım. Sınavdan düşük bir not aldıktan sonra, geçmişe dönük şöyle bir cümle kurmuş olsun: “Keşke bu sınava adamakıllı çalışsaydım.” Bu cümlede kişinin yapmadığı bir davranıştan dolayı üzüntü içinde olduğunu görebiliyoruz. Yani geçmişte elinde bir fırsat veya imkân varmış fakat bunu değerlendiremeyip yanlış bir karar verdiğini sonradan anlamış. İşte bu durum hayıflanma olarak kabul edilir. Buna pişmanlık diyemeyiz çünkü kişi hiçbir şey yapmamıştır. Pişmanlık sadece yaptığımız şeylerden dolayı yaşanır.
Hayıflanma ve pişmanlık cümleleri arasındaki farkı daha iyi anlayabilmek için, yüklemde gösterilen işin yapılıp yapılmadığına bakmalısınız. Yükleme “özne bahsedilen işi yaptığı için mi üzgün yoksa yapmadığı için mi?” sorusunu sorduğunuzda eğer yaptığı bir işten dolayı üzgün olduğunu görüyorsanız, buna pişmanlık demeniz gerekir. Eğer özne yapmadığı bir şeyden dolayı üzülüyorsa, bu durumu da hayıflanma olarak kabul etmemiz gerekir. Ayrıca bu konuda “Pişmanlık Cümleleri” sayfamızdaki örneklerden de yararlanabilirsiniz.
Hayıflanma Cümlesi Örnekleri
– Keşke paramı biriktirip bir ev alsaydım.
– Büyüklerimin sözünü biraz olsun dinlemeliydim.
– Böyle zor bir sınava daha iyi hazırlanmalıydım.
– Arabamın bakımlarını zamanında yaptırmalıydım.
– Meslek seçimi yaparken keşke daha çok araştırma yapsaydım.
– Bisikletimi daha korunaklı bir yere park etmeliydim.
– Olanları hemen aileme anlatmam gerekirdi.
– Gençken daha iyi yatırımlar yapmalıydım.
– Bu oyuncağı alırken daha iyi pazarlık etmeliydim.
– Sağlığımı korumak için keşke düzenli spor yapsaydım.
Orkun KUTLU
