Ahmed-i Yesevî’nin ardından birçok takipçisi oluşmuş ve onun düşüncelerini yine onun tarzında söyledikleri şiirlerle dile getirerek halkı irşada devam etmişlerdir. Bunlar arasında en tanınmışı Süleyman Ata ve Hakim Hâce isimleriyle de tanınan Hakîm Süleyman Ata’dır. Ahmed-i Yesevî’nin talebe ve müritlerinden olan Hakîm Ata, onun üçüncü halifesidir.
Yesevî derecesinde büyük bir sanatkâr ve derin bir mütefekkir olmamasına rağmen bu kadar meşhur olmasında, Ahmed-i Yesevî tarzında sûfiyane “hikmetler” kaleme almayı gelenek haline getirmesinin önemli bir yeri vardır. Hem tasavvufta hem de sanatta kendine has bir tarz gösteremeyen Hakîm Ata, sülük âdabı ile tasavvufî düşüncede olduğu gibi edebiyatta da şeyhi ve mürşidi Ahmed-i Yesevî’nin izinden gitmiştir. Onun eserleri şekil, vezin, eda, üslûp ve ruh itibariyle Dîvân-ı Hikmet‘e çok yakındır. Reşahât’lz bu şiirlerin Türkistan’da çok meşhur olduğu kayıtlıdır.
Onun en tanınmış eseri, 14 değişik şaire ait 124 manzume ile 8 manzum hikâyeden oluşan Bakırgan Kitabı olup basılmıştır (Kazan 1846). Hakîm Ata’nın şiirleri de tıpkı Ahmed-i Yesevî’nin “hikmetler“i gibi uzun zaman halkın belleğinde yaşamış, daha sonra aynı tarzda şiir söyleyen mutasavvıfların şiirleriyle karışarak Bakırgan Kitabı adıyla bir mecmuada toplanmıştır. Nitekim bu mecmuada sadece 44 şiir ile iki manzum hikâye ona aittir.
Diğerleri Şems-i Özkendî, îkânî, Ubeydî, Ahmed-i Yesevî, Şerîf, Hudâdâd, Şuhûdî, Gazâlî, Şeyhî, Fakîrî, Kasım ve Gari-bî tarafından söylenen şiirlerdir. Âhirzaman Kitabı manzum olup kıyamet gününün alâmetleri ve kısaca tasvirinden ibarettir. Aruzla kaleme alınan ve çeşitli hurafelerin yer aldığı eser basılmıştır (Kazan 1847). Hazret-i Meryem Kitabı’nda Hz. İsa’nın annesi Meryem’in vefatı manzum olarak ve destanî bir üslûpla anlatılmıştır. Orta Asya‘da cehriye dervişlerinin meclislerinde tıpkı Ahmet Yesevi‘nin hikmetleri gibi hep bir ağızdan okunan bu eser de yayımlanmıştır (Kazan 1878).
İkinci Kaynak
Hoca Ahmet Yesevi‘nin talebelerinden ve üçüncü halifesi olan Hakim Süleyman Ata Türkistan (Yesi)’da doğdu. Küçük yaşta Ahmet Yesevi’den Kur’an-ı Kerim okumayı öğrendi. Yesevi dergahında yetiştikten sonra, yine O’nun işaretiyle Harezm’e giderek, burada irşad faaliyetlerinde bulundu.
Rivayete göre; Hoca Ahmet Yesevi, Süleyman Ata’ya, bir deveye binerek, onun götürdüğü yerde kalmasını söyledi. Ertesi sabah yola çıkan Süleyman Ata, devenin ipini salıverdi. Deve, Harezm ülkesinde bir yerde çöktü. Süleyman Ata’nın kaldırmak için bağırmasına rağmen deve kalkmadı. Bundan dolayı o yere ‘Bağırgan’ ve Süleyman Ata’ya da ‘Bağırgani’ denildi.
Hakim Süleyman Ata, Yesevi’nin Hikmetlerini insanlara anlattı ve yine O’nun tarzında şiirler yazdı. Hece vezni ile yazdığı bu şiirlerinde Kul Süleyman, Hakim Süleyman, Hakim Hoca Süleyman ve Hakim Ata gibi mahlaslar kullandı.
Önemli eserlerinden bazıları. Bakırgan Kitabı, Ahirzaman Kitabı ve Meryem Kitabı’dır. Türk Dünyasının yeni Müslüman olduğu dönemde yetişen ve Türklük üzerinde irşad çalışması yapan Hakim Süleyman Ata, bu bakımdan önemlidir.
Süleyman Ata, 1186’da vefat etti ve Harezm ülkesindeki Akkurgan (Bağırgan) ‘a defnedildi.