Ettirgen ve Oldurgan Fiiller / Çatı Nedir?
Fiilde çatının nesnesine göre alt başlıklarından ettirgen ve oldurgan fiiller nedir, cümle örnekleri ile konu anlatımı sayesinde kolayca öğrenebilirsiniz. Bazı fiiller, geçişsiz iken bazı ekleri alarak geçişli hâle gelebilir. Bunlara “oldurgan” fiil denir. Bazı fiiller ise geçişli iken bazı ekleri alarak cümlede geçişsiz olarak kullanılabilir. İşte bunlara da “ettirgen” fiil denilmektedir.
Fiillerin ettirgen veya oldurgan çatılı olması için alması gereken ekler “-t, -Ir, -DIr” ekleridir. Bu ekleri “tırdır” olarak ezberleyebilirsiniz. Bu ekleri alan fiilin geçişlilik derecesi yükselir ve işin başkasına yaptırılması anlamı ortaya çıkarsa, o fiil “ettirgen” çatılı kabul edilir. Aynı ekleri alan fiil geçişsizken geçişli hâle gelirse, o fiil “oldurgan” çatılı kabul edilir.
Örnek: – Komik hareketleriyle hepimizi güldürdü. (oldurgan)
Açıklaması: Yukarıdaki fiili inceleyelim: “gül-” fiili normalde nesne alamayan bir fiildir. “Onu gülmek” şeklinde bir ifadenin anlamsız olmasından, bu fiilin nesne alamadığını anlayabiliriz. Fakat bu fiil, “-dür” ekini alarak, “güldür-” şekline gelmiştir ve son hâliyle “onu güldürmek” anlamlı olmaktadır. Yani bu fiil nesne alabilen bir fiil hâline gelmiştir. İşte nesne alamayan (geçişsiz) bir fiil, nesne alabilen (geçişli) bir fiile dönüştüğü için bu fiil oldurgan çatılıdır denir.
Örnek: – Yaşlı kadın askerdeki oğluna mektup yazdırdı. (ettirgen)
Açıklaması: Yukarıdaki fiili inceleyelim: “yaz-” fiili normalde nesne alabilen bir fiildir. “Onu yazmak” şeklinde bir ifadenin anlamlı olmasından, bu fiilin nesne alabildiğini anlayabiliriz. Fakat bu fiil, “-dır” ekini alarak, “yazdır-” şekline gelmiştir ve son hâliyle “onu yazdırmak” anlamsız olmaktadır. Yani bu fiil nesne alamayan bir fiil hâline gelmiştir. İşte nesne alabilen (geçişli) bir fiil, geçişlilik derecesi arttırıldığı için bu fiil ettirgen çatılıdır denir.
Ettirgen – Oldurgan Farkı: Bu iki çatı da “-t, -ır, -dır” eklerini alarak oluştukları için birbirine karıştırılabilir. Farkı şudur: Ettirgen fiillerde işi yapan bir aracı bulunurken, oldurgan fiilde böyle bir aracı bulunmaz, özne doğrudan fiili kendi gerçekleştirir.
Aşağıdaki tabloda geçişli ve geçişsiz fiillerin oldurgan / ettirgen fiile dönüşüm şekilleri örnekler üzerinde gösterilmiştir.
Ettirgen ve Oldurgan Fiil Örnekleri
– Sedef’i Ankara’da büyük dayısı okuttu. (ettirgen)
– Oyuncularını iki gün boyunca dinlendirdi. (oldurgan)
– Bal mumundan heykelini yaptırmış. (ettirgen)
– Olayların aslını çevresindekilere sordurttu. (ettirgen)
– Misafirleri için bütün bir hindiyi pişirdi. (oldurgan)
– Yeni şirketin tanıtımı için broşür bastırdı. (ettirgen)
– Arkadaşımın bu hareketi beni çok korkuttu. (oldurgan)
– Misafirlerin tümünü havaalanından aldırdı. (ettirgen)
Orkun KUTLU
“İşte nesne alabilen (geçişli) bir fiil, nesne alamayan (geçişsiz) bir fiile dönüştüğü için bu fiil ettirgen çatılıdır denir.” İfadesi yanlıştır. Düzeltilmesi gerekmekte, insanlara yanlış bilgi vermeyiniz. Yazması gereken: “İşte nesne alabilen (geçişli) bir fiil, geçişlilik derecesi arttırıldığı için bu fiil ettirgen çatılıdır. Nesne alabilir.
Ali Bey, dikkatiniz sayesinde yazıdaki yanlışı düzeltmiş olduk. Konudaki terminoloji karmaşası yüzünden ne yazık ki o cümledeki yanlış dikkatimizden kaçmış. İlginize ve desteğinize teşekkür ederiz.
Ben bu tür siteleri çok seviyorum bence sizde bu siteye girin.
Konu nesnesine göre fiiller olmasına rağmen Türkçe konuları başlığı altındaki öznesine göre fiiller alt başlığında yer alıyor.
Çok güzel olmuş teşekkür ederim.
“Bu ekleri alan fiil geçişliyken geçişsiz hâle gelirse, o fiil “ettirgen” çatılı kabul edilir.”
Bu bilgi hatalı. fiil geçişsiz olmaz. işi başkasına yaptırma anlamı kazanır sadece.
Dilekçe yazdı. (Kendisi)
Dilekçe yazdırdı.(başkasına)
Ayşe resim yaptı. (Kendisi)
Öğretmen resim yaptırdı. (Başkasına)
cümlelerde de görüldüğü üzere dilekçe ve resim kelimeleri nesne, haliyle fiilin geçişlilik özelliği devam etmektedir.
Uğur Bey, orada anlatılmak istenen aslında geçişlilik derecesinin arttırılması iken yanlışlıkla geçişliyken geçişsiz hâle gelir gibi yanlış bir ifade kullanmışız. Hatayı düzeltmemize yardım ettiğiniz için çok teşekkür ederiz. İlgili bölüm düzeltilmiştir.
Düzeltilmemiş hala aynı.
Hatalı bilgi düzeltilmemiş lütfen halleder misiniz?
Buraya yazdığımda hatayı düzeltmiştim. Biraz daha dikkatli kontrol ederseniz geçişliyken geçişsiz hâle gelmesi gibi bir ifade yok.
Düzeltilmemiş diyenlere katılıyorum. Sanırım sistem kaynaklı bir hata var.
Evet ne yazık ki teknik bir hata olmuş, yaptığım düzeltme sayfaya yansımamış. Düzeltip tekrar kontrol ettim, şimdi sorun görünmüyor.
Çok trşekkür ederim.