Güneş ışınlarının 21 Mart – 23 Eylül tarihlerinde Dünya’ya dik gelmesine ekinoks denilmektedir. Sonbahar ve ilkbahar ekinoksunun özellikleri birbirinden farklıdır ve bu olay Dünya’nın hem kendi ekseninde hem de Güneş’in etrafında dönmesinin sonucunda oluşmaktadır. Ekinoks Türkçede “gece gündüz eşitliği” olarak karşılık bulmuş Fransızca kökenli bir kelimedir.
Dünya kendi ekseni etrafında dönerken, aynı zamanda Güneş’in etrafında döner. Dünya’nın hareketlerine bağlı olarak gece ve gündüz oluşur. Gece ve gündüz süreleri, yıl içinde sürekli değişkenlik gösterir. Örneğin Türkiye‘de yaz aylarında gündüz süresi oldukça uzunken, kış aylarında gündüz süresi kısalıp geceler uzamaya başlar. İşte gece ile gündüz sürelerinin tüm dünyada eşitlendiği yılda sadece iki gün vardır. Bunlar da 21 Mart ile 23 Eylül ekinoksudur.
Güneş ışınlarının yıl içinde ekvatora dik olarak geldiği 21 Mart tarihi, Güney yarım küre için sonbaharın; Kuzey yarım küre için ise ilkbaharın başlangıcı olarak kabul edilmektedir. Kuzey yarım kürede yaşadığımız için bu tarihi biz “ilkbahar ekinoksu” olarak adlandırırız. Bu tarihten sonra bahar gelir, doğa canlanır. Aynı tarih, Güney yarım kürede yazın bitmesine işaret etmektedir. Bu ekinokstan sonra Güneş ışınları Kuzey yarım küreye daha dik açılarla düşmeye başlar ve buna bağlı olarak sıcaklıklar artar. Güney yarım kürede ise bunun tam tersi olur.
Yıl içinde Güneş ışınlarının ekvatora ikinci olarak dik geldiği 23 Eylül tarihi, Güney yarım kürede ilkbaharın; Kuzey yarım kürede ise sonbaharın başlangıcıdır. Bizim gibi Kuzey yarım küre ülkeleri için gece gündüzün eşit olduğu bu tarih “sonbahar ekinoksu” olarak adlandırılır. Güneş bu tarihten sonra Kuzey yarım küreye daha eğik açıyla gelmeye başlar. Bunun sonucu olarak hava sıcaklıkları düşer. Güney yarım kürede bunun tam tersi olur.
Ekinoks Günlerinin Genel Özellikleri
– Ekinoks tarihlerinde Güneş ışınları ekvatora tam 90° olarak geldiği için, öğlen saatlerinde ekvator çizgisi boyunca gölge boyu sıfır olmaktadır.
– Ekinoks tarihlerinde ekvatoru ortadan kestiği düşünülen aydınlanma dairesi tam olarak kutuplardan geçmektedir. Bu da gece gündüz eşitliğinin bir sonucudur.
– Ekinoks yaşandığında Güneş tam doğudan doğup, tam batıdan batmaktadır.
– 21 Mart ve 23 Eylül tarihlerinde dünyanın her yerinde 12 saat gündüz – 12 saat gece yaşanır.
– Ekinoks günlerinde kutuplarda tam anlamıyla alacakaranlık yaşanmaktadır.
– Ekinoks tarihlerinde Dünya üzerindeki durgun sularda daha fazla gel-git olayı yaşanmaktadır.
– 21 Mart ekinoksundan sonra Kuzey yarım kürede gündüz süreleri uzar, sıcaklıklar artar. Güney yarım kürede ise gece süreleri uzar, sıcaklıklar düşer.
– 23 Eylül ekinoksundan sonra Kuzey yarım kürede gece süreleri uzar, sıcaklıklar azalır, Güney yarım kürede ise gündüz süreleri uzar, sıcaklıklar artar.
Türkiye’de ve Kuzey yarım kürede ilkbahar ekinoksunun yaşandığı 21 Mart tarihi, kültürümüzde ve tüm Türk dünyasında “Yenigün Bayramı” (nevruz) olarak kutlanmaktadır. Bu tarih aynı zamanda 12 Hayvanlı Türk takviminde yılbaşı olarak kutlanmaktadır. Bu tarih, baharın gelişi, doğanın uyanışını simgeler. Ayrıca 21 Mart, Türklerin demir dağları eriterek Ergenekon‘dan çıktıkları güne denk gelmektedir.
Orkun KUTLU
