Edilgen çatılı fiiller nedir, edilgen çatı örnekleri ve soru çözümüyle konu anlatımını bu sayfada bulabilirsiniz. Fiilde çatı konusunun öznesine göre alt başlıklarından biri olan edilgen fiiller, yüklemde belirtilen işi gerçekleştiren öznenin belli olmadığı, işin kim tarafından yapıldığının tahmin edilemediği cümlelerin çatı özelliğini ifade etmektedir. Yani edilgen cümlelerde gerçek veya gizli özne yoktur ve yüklemde gösterilen işi yapan kişi veya varlık belirsizdir.

Örneğin “Bahçedeki araçlar birer birer yıkandı.” cümlesinde, yükleme “Arabaları kim yıkadı?” sorusunu sorduğumuzda; arabaların kim veya kimler tarafından yıkandığı belli değildir. Kuşkusuz arabayı yıkayan birileri vardır; fakat bunlar hakkında en ufak bir tahminimiz olamayacağına göre, bu işi yapan özne cümlede yok kabul edilmektedir. İşte bu tür fiillere “edilgen çatılı fiil” denmektedir. Eğer cümle “Bahçedeki araçlar görevli tarafından yıkandı.” şeklinde olsaydı, arabayı yıkayan kişi (özne) belli olduğundan, yüklem etken çatılı kabul edilecekti.

Edilgen çatılı cümleler, özne ile yüklemin ilişkisine göre belirlenir. Bir cümlenin edilgen çatılı olup olmadığını anlamak için öncelikle yüklemi belirlenir ve yükleme “İşi yapan kim?” şeklinde bir soru sorulur. Eğer cevabını alamıyorsak, işte o cümleye edilgen çatılı diyebiliriz. Yani edilgen çatılı fiillerin gerçek veya gizli öznesi yoktur.

Edilgen çatılı fiiller, “-l, -n” edilgenlik eklerini alarak oluşurlar. Çünkü bu ekler, yüklemde gösterilen işin kim tarafından yapıldığını belirsizleştirir ve cümleyi edilgen hâle getirir. Bunun için bir yüklemin etken veya edilgen olduğunu anlamak için mutlaka yüklem içerisinde bu ekler aranmalıdır.

Örnek: – Ayberk tüm sınav sorularını çözdü. (etken)
– Sınav sorularının tümü çözüldü. (edilgen)

Yukarıdaki cümlelere dikkatle bakılırsa, üstteki etken cümlenin yükleminde “-l” veya “-n” eki yoktur; fakat edilgen cümlenin yükleminde “-l” eki vardır. Ayrıca edilgen cümlede soruları kimin çözdüğü belirsizdir, yani işi yapan kişi veya kişiler belli değildir.

UYARI: Bir cümlede gerçek veya gizli özne varsa, o cümle etken çatılı olarak kabul edilir. Fakat bir cümlede “sözde özne” varsa, o cümle mutlaka edilgen çatılıdır. Sözde özne, cümlede özne olmadığı zaman nesnenin üstlendiği görevdir. Edilgen çatılı fiillerde de özne olmadığı için, sözde öznenin bulunduğu tüm cümleler edilgen çatılı olarak kabul edilir.

Örnek: – Uçurtma yamaçtaki çam ağacına takılmıştı.
(uçurtma, sözde öznedir. yüklem edilgendir.)

-Ağrıları dinmeyince iğne vuruldu.
(iğne, sözde öznedir. yüklem edilgendir.)

NOT: Bazı cümlelerde “örtülü özne” kullanılmaktadır ve işi yapan kişi bu şekilde verilmektedir. Örtülü öznenin kullanıldığı cümlelerde genellikle yüklem “-l, -n” eklerinden birini aldığı için, bu cümleler edilgen çatılı olarak kabul edilmektedir.

Örnek: -Bu tesis Cumhurbaşkanı tarafından açıldı.
– Ayça’nın temsilci olmasına sınıfça karar verildi.
– Gereksiz ilaç kullanımına doktorlar tarafından uyarı geldi.

Yukarıdaki cümlelerde görüldüğü üzere cümlelerde işi yapan kişi veya varlıklar gösterilmiş; fakat “tarafından, sınıfça” gibi ibareler kullanılarak özne örtülmüştür. Fakat bu durum, yüklemlerin edilgen olma özelliklerini etkilememektedir.

UYARI: Bir yüklem, öznesine göre edilgen ise nesnesine göre her zaman geçişsizdir. Etken fiiller hem geçişli hem de geçişsiz olabilirler. Fakat edilgen fiiller, daima geçişsizdir.

Örnek: –Kütüphanemize bin adet kitap bağışı yapıldı. (edilgen, geçişsiz)
– Oktay Sinanoğlu ne yazık ki Nobel’e layık görülmedi. (edilgen, geçişsiz)
– Tüm camlar titizlikle silindi. (edilgen, geçişsiz)

Edilgen Cümle Örnekleri

Aşağıda edilgen cümlelere çeşitli örnekler sıralanmıştır. Bu örneklerin ortak özelliği, yükleme “işi yapan kim?” diye sorduğumuzda bir cevap alamıyor olmamızdır. Ayrıca bu cümlelerin yüklemlerinin hepsi “-l” veya “-n” edilgenlik eki almıştır.

– Tüm raporlar genel müdüre sunuldu.
– Ara sokaklardaki olaylara müdahale edildi.
– Yangın kısa sürede söndürüldü.
– Kitaptaki yanlışlar düzeltildi.
– Duvarlar itinayla tamir edildi.
– Bahçemizdeki ağaçlar makasla budandı.
– Bayram için odanın her yeri süslendi.
– Bu kişiler polis tarafından aranıyor.
– Törenden sonra masalar kenara çekildi.
– Sınavın iptal edileceği söylendi.
– Çalındı umutların en güzeli benden.
– Bütün sokaklar temizlendi.
– Aniden kapı hızlı hızlı vuruldu.
– Fırından yüz adet ekmek alındı.

Orkun KUTLU

|» “Fiilde Çatı“ sayfasına dön! «|