Paragraflar da tıpkı bir metin gibi kendi içerisinde bir anlam bütünlüğü taşımalıdır. Her paragrafın tıpkı bir hikâye gibi giriş, gelişme ve sonuç bölümü olur. Bir paragrafın ana düşüncesiyle ilgisi bulunmayan, anlam bütünlüğüne aykırı olan bir cümlenin paragrafta yeri yoktur. Bunun için sorularda sıkça karşımıza çıkan düşüncenin akışını bozan cümleleri, paragrafın anlam bütünlüğünü bozan cümleyi bularak belirlemek mümkündür.
Düşüncenin akışını veya paragrafın anlam bütünlüğünü bozan cümleyi bulmamız gereken bu tür sorularda genellikle düşünce yazılarından ele alınmış bir paragraf verilir. Bu paragrafta genellikle bir kavram, yer, varlık veya düşünce hakkında bilgiler ve görüşler sıralanır. Art arda gelen cümlelerin arasında konuyla hiç ilgisi bulunmayan, paragrafın anlam bütünlüğüyle örtüşmeyen bir cümle konulur. Paragrafı anlayarak okuyan herkes, bu cümlenin gereksiz olduğunu ve anlatımın akışına ters düştüğünü anlar.
Bu tür soruları çözerken, paragrafı bir konuşmacı karşımızda bize bir konuşma yapıyor gibi düşünerek okumalıyız. Bu okuma sırasında cümleler arasında mantıklı ve gerekli olmayan bir geçiş gördüğümüzde burada durmalı ve o cümlenin düşüncenin akışını bozup bozmadığına bakmalıyız. Eğer “Şimdi bu bilgiyi vermenin, bunu anlatmanın, böyle bir konuya geçiş yapmanın ne gereği vardı?” şeklinde bir sorun beliriyorsa kafamızda, o cümlenin anlatımın akışını ve anlam bütünlüğünü bozduğunu söyleyebiliriz.
Aşağıdaki paragrafı dikkatlice okuyun. Küresel ısınma konusunda kaleme alınmış bu paragrafta bir yerde çok gereksiz, paragrafın ana düşüncesiyle alakası olmayan bir cümle dikkatinizi çekecek.
“(I) Küresel ısınma son yıllarda tüm dünyayı etkileyen büyük bir sorun hâline gelmiştir. (II) Araba egzozları veya fabrika bacalarından çıkan gazların atmosferin dengesini bozması, çevre kirliliği, suların zehirli atıklarla kirletilmesi ve doğal kaynakların bilinçsiz tüketilmesi küresel ısınmanın başlıca sebeplerindendir. (III) Ülkemizde özellikle sanayileşmenin çok olduğu yerlerde hava kirliliği çok yüksektir. (IV) Kutuplardaki buzulların erimesi küresel ısınmanın herkes tarafından bilinen sonucu olmakla birlikte, iklim değişikliklerinin meydana gelmesi gibi daha önemli sonuçlar gelecek yıllarda daha ciddi sorunlara yol açacak gibi görünmektedir.”
Yukarıdaki paragraf küresel ısınma, nedenleri ve sonuçları üzerine kurulmuştur. Bu nedenle metinde bu konular dışında bir bilginin verilmemesi gerekir. Üçüncü cümlede küresel ısınmadan bağımsız olarak, ülkemizdeki hava kirliliğine dikkat çekecek bir cümle kullanılmış. Bu cümlenin paragraftaki anlam bütünlüğüne aykırı olduğu çok belirgindir. Tüm dünyayı ilgilendiren küresel ısınmanın nedenleri ve sonuçları üzerinde bilgi veriyorken, sadece ülkemizdeki hava kirliliğinin hangi bölgede ve hangi sebeple yüksek olduğunu ifade etmek, düşüncenin akışını bozmaktadır. Bunun için bu paragrafta üçüncü cümle gereksizdir, paragraftan atılabilir.
Düşüncenin Akışını Bozan Cümle – Örnek Sorular
Soru: 1) (I) Renkler insanın psikolojisi üzerinde ciddi etki yapmaktadır. (II) Yağmurlu veya güneşli havalar da insanın psikolojisini etkileyebilir. (III) Her rengin bir anlamı ve insanların duygularını harekete geçiren yönleri vardır. (IV) Dünya liderlerinin lacivert takım elbise giymesinin, tüm gelinliklerin beyaz renkte olmasının, cenazede siyah giyme temayülünün altında hep renklerin psikolojik etkisi yatar.
Yukarıdaki paragrafta hangi cümle düşüncenin akışını bozmaktadır?
A) I B) II C) III D) IV
ÇÖZÜM: Bu paragrafın tamamında renklerin insan psikolojisi üzerindeki etkisi ele alınmıştır. İkinci cümlede ise hava durumunun da insanların kendini mutlu veya mutsuz hissetmesinde etkili olabileceğine değinilmiştir. Hemen arkasındaki cümlede tekrar renklerin psikolojik etkilerine dönülmüş, paragraf böyle sürüp gitmiştir. Demek ki ikinci cümle, düşüncenin akışını bozmaktadır.
Soru: 2) (I) Her geçen gün teknolojik aletler günlük yaşamımızın bir parçası olmaya devam ediyor. (II) Bu gelişmelerle hayatımız kolaylaşıyor, zamanı daha verimli kullanabiliyoruz. (III) Bununla birlikte bazı yeteneklerimiz zayıflıyor, daha az düşünüyoruz ve zamanla teknolojiye bağımlı hâle geliyoruz. (IV) Son yıllarda üretilen telefonlar akıllandıkça boyutları büyüdü ve bir el bilgisayarı hâline geldi.
Paragraftaki cümlelerin hangisi anlam bütünlüğünü bozmaktadır?
A) I B) II C) III D) IV
ÇÖZÜM: Bu paragrafta teknoloji bağımlılığının insan yaşamına olumlu ve olumsuz etkileri üzerinde duruluyor. İlk üç cümle birbirini destekler nitelikte ve mantıksal bütünlük içinde ilerliyor. Fakat dördüncü cümlede akıllı telefon teknolojisinde yaşanılan gelişmelerle, telefonların bilgisayar işlevi yüklendiğine dikkat çekiliyor. Fakat bunun paragrafın ana düşüncesi ve konusu ile doğrudan ilgisi olmadığı için bu cümle anlatımın akışını bozmaktadır.
Orkun KUTLU
