Bir tiyatro, müzik veya sunuculuk kavramı olarak karşımıza çıkan “doğaçlama” terimi, günlük yaşamda sıkça kullanılan bir kelime hâline gelmiştir. İçinden geldiği gibi olan, daha önce bir hazırlık yapılmaksızın o anda gerçekleşen olaylara veya esere doğaçlama terimi yakıştırılmaktadır. Doğaçlama sözcüğü, yabancı dillerden alıntı olan “spontane” kelimesinin Türkçe karşılığı olarak ortaya çıkmıştır.
Tiyatroda doğaçlama terimi, “oyuncunun bir metne bağlı kalmadan bir konu üzerine içinden geldiği gibi konuşması, davranması veya durumu kurtarmak için zihninde o an kurguladığı bir rolü gerçekleştirmesi” olarak tanımlanabilir. Müzikte “sanatçının daha önce hazırlık yapmadan, özgün bir eseri o andaki becerisi ile ortaya çıkarması” şeklinde açıklanabilir. Günlük hayatta ise “kişinin daha önceden hiçbir hazırlığı olmadan, o anda kafasında planlayarak ortaya koyduğu, doğal ve içinden geldiği gibi yapılan her türlü konuşma veya davranış” anlamında kullanılır.
Türk Dil Kurumu’nun tanımına göre bu terim, “irticalen, doğaçtan, emprovize, birdenbire, düşünmeden, spontan” kelimeleriyle de karşılanmaktadır. Bu kelime daha çok zarf göreviyle kullanılmakta ve kendiliğinden gerçekleşen anlık davranışları nitelemektedir. Örneğin, İstanbul’da boğazda vapurla seyehat ederken çevredeki martı ve dalga seslerine ritim tutarak, o anın verdiği duygu ve düşüncelerle daha önce hiç aklında olmayan sözleri şarkı şeklinde söyleyen bir kişinin ortaya koyduğu eser tamamen doğaçlamadır.
Doğaçlama gelişen bazı şeyler, aslında alelâde değildir. Zira bazı filmlerin unutulmaz sahneleri, oyuncuların inanılmaz yetenekleri sayesinde kendiliğinden gelişmiş bölümlerdir. Yani oyuncu, durumu kurtarmak için o anda sahneyi sürdürmek için aklına gelen bir davranışı yapmış, sözü söylemiş veya beden diliyle harika bir iş çıkarmıştır. Veya bazı şiirler, daha önce hiç düşünülmeden ve hazırlığı olmadan dökülüverir şairin kalemine. Hikâyesini duyduğunuzda inanamazsınız.
Doğaçlama davranmayı seven insanlar, genellikle özgün bir kişiliğe sahiptirler. Çünkü farklı olmayı, anı yaşamayı, içten olmayı severler. Bu anlamda doğaçlama davranışlar sergileyebilmek, konuşabilmek, beden dilini şekillendirebilmek bir yetenek işidir. Bu yetenek, aynı zamanda bir zekâ ürünüdür. Bazen durumu kurtaran sözler söyleyebilmek için, doğaçlama konuşabilme yeteneği gerekir. Bu konuda ünlülerin zekice söylediği “kapak sözler” başlıklı yazımıza bakabilirsiniz.
Yukarıdaki videoda Joker’in hastaneyi patlatmak için düğmeye bastıktan sonra, arka arkaya gerçekleşen patlamaların önünde sakince otobüse kadar yürümesi ve dönüp arkasına baktıktan sonra otobüse binerek kaçması gerekmektedir. Fakat Joker, patlamaların -sanırım teknik bir hata dolayısıyla- bir yerde kesilmesi üzerine durumu kurtarır ve senaryoda olmadığı hâlde elindeki kumanda ile oynayarak muzip bir şekilde patlamaları devam ettirir gibi yapar. Bu yetenek sayesinde, hem izleyenlerin hem de senaristin oldukça hoşuna gidecek bir sahne ortaya çıkar.
Orkun KUTLU
