Türkçede varyasyon nedenlerinden bir başkası da dil oolitikası kaynaklı tercihlerdir. Dilde özleşme tartışmaları geçen yıllarda bugünkünden çok daha yoğun yaşanmıştır. Seksenli yıllarda eş anlamlı sınav/imtihan, yanıt/cevap, sorun/mesele, örneğin/mesela kelime çiftlerinden birinin tercihi daha çok dil politikası kaynaklı idi. Bunlardan birinin seçilmesi konuşurun dünya görüşü hakkında da açık ipuçları vermekteydi.
Bugün yeni biçimleri daha yaygın bir kullanım kazanmıştır. O dönemin siyasi atmosferini yaşamamış olan nesiller için yabancı olan, dil politikası kaynaklı tercihler eskiye göre hararetini yitirmiştir. Ama hâlâ -sAl ekinin ısrarla kullanılması veya kullanılmaması, özellikle popüler dil tartışmalarında sıkça konu edilen kelimelere karşı alınan tavır gibi dil politikası kaynaklı varyasyon görülebilmektedir.
Teknik Nedenlere Bağlı Varyasyon
Günümüzde bilişim teknolojisindeki gelişmeler dikkat çekici bir varyasyon nedeni olarak karşımıza çıkmaktadır. E-mail, çet, kısa mesaj gibi hızlı dilsel davranış gerektiren ve kullanıcıya maddi yük olarak yansıyan yazılı iletişim sırasında, iletişimi aksatmayacak ne varsa atılabilmektedir. Bu da dilde yeni varyasyon nedeni olarak karşımıza çıkmaktadır.
Bunlar ünlülerin atılması, noktalama işaretlerinin kullanılmaması, Türk alfabesine özgü bazı harflerin yazılmaması gibi farklı biçimlerde karşımıza çıkabilmektedir. Örnek olarak sim, nslsn, bn d glym türü kullanışlar konuya kuralcı açıdan bakınca yanlış olmakla birlikte dilin temel işlevi olan iletişimi aksatmaz. Sanal ortamdaki sohbetlerde kullanılan dil zaman zaman konuya yabancı birinin anlamayacağı kadar değiştirilebilmektedir.
Dil İlişkisi
Başka dillerle olan ilişki de dildeki varyasyon nedenlerinden biri olarak görülebilir. Dil ilişkisinde karşı karşıya gelen diller birbirlerini etkilemektedirler. Bu ilişkinin süresi, yoğunluk derecesi, dillerin baskınlık derecesi gibi çeşitli nedenlere bağlı olarak değişebilmektedir. Örneğin Almanya’da yaşayan Türklerin konuşmalarında çevredeki baskın dil Almancanın birtakım izlerine rastlamak mümkündür. Aynı şekilde Suriye sınırında konuşulan bir ağızda da Arapça özelliklerin görülmesi doğaldır. Türkiye’de yaşayan ve Türkçe konuşan bir yabancının dilinde ise ana dilinden gelen birtakım izlere rastlanabilmektedir.
İdiyolekt
Dildeki varyasyonlardan kişiye has olanı diyalekt terimi örneksenerek geliştirilen idiyolektir. İdiyolekt kişiye özgü söyleyiş, söz varlığı, söz dizimi gibi alanlarda ortaya çıkabilir. Bu, bir konuşuru diğerlerinden ayıran sosyal, mesleki, yerel, psikolojik, fizyolojik her türlü özelliği içine alır. Türkçede bu yönde yeterli çalışma yoktur.
Diğer Varyantlar
Söz dağarcığı ve dil bilgisi açısından belli bir işleve, bir duruma uygun düşecek biçimde sözlü ve yazılı dil kullanımı anlamındaki register vardır. Örnek olarak bir vaizin vaaz sırasındaki konuşması, ailenin çocuğuna karşı, çalışanların üstlerine karşı kullandığı dil, çok dillilerin duruma uygun dil tercihleri buna örnek verilebilir.
Bir dil konuşulduğu anda da aynı zamanda çoktan eskimiş veya çok yeni yığınla öge barındırır. Ancak eski öğeler birdenbire yok olmadığı vb. yeni olanlar da hemen yaygınlaşmaz, geçiş dönemlerinde açık ve net olarak söylüyorum, nüans farkı gibi popüler örneklerde olduğu gibi bir arada yaşayabilir. Hatta çoktan yok olmuş olması gereken öğeler de belli bağlamlarda varlıklarını sürdürebilir. Örnek olarak günümüzün meşhur romancıları İhsan Oktay Anar veya Elif Şafak eserlerinde Osmanlıcayı çağrıştıran bir dil kullanabilmektedirler. Bu da dilde varyasyon nedenlerinden bir başkası olarak karşımıza çıkar.
Dilde daha fazla varyant belirlemek mümkündür, ancak burada amaç varyasyonu bütünüyle incelemek değil, varyasyon gerçeğini ana hatlarıyla göstermektir.