Türkçede tekil isimleri çoğul yaparken kullanılan “-ler, -lar” eki çoğul eki olarak bilinir ve çekim eki görevinde kullanılır. İsimlerin tek ve çok olma durumlarını belirledikleri için bu eke “çokluk eki” de denilmektedir. Çoğul eki bir isim çekim ekidir bu nedenle sadece isim ve isim soylu sözcüklere eklenebilir.
İsim kök veya gövdelerine gelerek onların sayıca birden fazla olduklarını gösteren eklere çoğul eki denilmektedir. Bu tanımdan anlaşılacağı üzere bu ek, isimlerin nicelik olarak çokluğunu göstermek için kullanılan bir isim çekim ekidir. Örneğin “kitap” kelimesi tekil bir kelimedir çünkü kitabın sayıca bir tane –yani tek– olduğu görülmektedir. Fakat “kitap-lar” kelimesi çoğul bir anlam taşır çünkü aldığı çoğul eki sayesinde birden çok varlığı işaret etmektedir.
ÖRN: insanlar, kalemler, kuşlar, bulutlar, dersler, öğrenciler, sınavlar, müdürler, elmalar, sincaplar, kartlar, düşünceler, oyunlar, etkinlikler, ödevler…
Yukarıdaki örneklerden anlaşıldığı üzere “-ler, -lar” çoğul eki, geldiği kelimenin kalınlık – incelik durumuna göre “-ler” veya “-lar” şeklinde kullanılabilmektedir. Ayrıca çoğul eki özel adlara geldiğinde kesme işaretiyle ayrılmalıdır. Bununla birlikte Türkçede kullanılan bir fiil çekim eki olan “-ler, -lar” şahıs eki de bulunmaktadır ve bu ekler birbirine karıştırılmamalıdır. Fiillere gelen şahıs ekleri, eylemi gerçekleştiren şahsı gösterirken isimlere gelen çoğul ekleri varlıkların sayıca birden çok olduğunu belirtmek için kullanılır.
ÖRN: geldi-ler (üçüncü çoğul şahıs eki)
şiir-ler (çoğul eki)
bilmiş-ler (üçüncü çoğul şahıs eki)
bilet-ler (çoğul eki)
yapacak-lar (üçüncü çoğul şahıs eki)
vatandaş-lar (çoğul eki)
NOT: Türkçede “-ler, -lar” çoğul eki, bazen “-gıl, -gil” anlamı taşıyacak şekilde kullanılabilir. Bu ek, her ne kadar çoğul eki gibi görünse de, bir yapım eki göreviyle “o ve onunla ilgili olan kişiler, varlıklar” anlamı taşıdığından çoğul eki olarak kabul edilmemelidir. Ayrıca “-lar, -ler” eki bu göreviyle kullanılırken özel adlara geldiğinde kesme işaretiyle ayrılmaz.
ÖRN: Bu akşam Selimler bize gelecekler.
Yukarıdaki cümlede “Selimler” ifadesi “Selim ve ailesi” veya “Selimgil” anlamında kullanıldığından bu ek çoğul eki olarak değil, yapım eki olarak kullanılmıştır.
Cümle Örnekleri
– Akşama kadar ödevlerimle uğraştım.
– Genç yaşta türlü sıkıntılara göğüs germek zorunda kaldı.
– Bahçedeki fındıklar vaktinden önce toplandı.
– Makaleler bilimsel geçerliği olan bilgiler içerir.
– Sınavı başarıyla geçen öğrencilere belge verildi.
– Şiddetli yağış dolayısıyla okullar iki gün tatil edildi.
– Zihnimi çeşitli düşünceler meşgul ediyor.
– Bu mevsimde bölgemizde göçmen kuşları görebilirsiniz.
– Ağaçlar da kökleri sayesinde birbirleriyle iletişim kurabilirler.
– Bu yol yayaların kullanımı için yapılmıştır.
– Yaz geldi artık bisikletlere bakım yaptırsak iyi olur.
– Kitaplar en yakın arkadaşlarımızdır.
Orkun KUTLU
