- Çokbilgi.com - https://www.cokbilgi.com -

Çekimli Fiil Nedir?

çekimli fiiller, nedirTürkçe dersi 7. sınıf konu anlatımı içerisinde çekimli fiil nedir, fiil çekimi, kip ekleri, çekimli fiiller örnekleri gibi konular gerçekten büyük bir yer kaplamaktadır. 7. sınıfın Türkçe müfredatının dil bilgisi kazanımları, büyük oranda fiiller üzerinde yoğunlaştığı için bu konuyu iyi kavramak gerekir. Çekimli fiiller, cümlelerin temel taşıdır; çünkü cümleler yargı bildirmek zorundadır ve fiil cümlelerinin yargı bildirebilmesi için mutlaka çekimlenmiş bir fiile ihtiyaçları vardır.

Çekimli fiili; “kip ve şahıs eki almış fiil” olarak tanımlamak mümkündür. Daha ayrıntılı bir tanımla, “bir fiilin, yargı bildirmek amacıyla zaman / dilek kiplerinden birini alıp, bir şahsı gösterebildiği fiiller” olarak tanım yapabiliriz. İki tanımada da ortak olan, fiilin “kip + şahıs” eklerini almasıdır. Kip ekleri, “-yor, -du, -ecek, -miş, -ar” gibi zaman ifade eden veya “-meli, -se, -e” gibi dilek anlamı ifade eden eklerdir. Şahıs ekleri ise, “yaptı-m, gördü-nüz, geliyor-lar” gibi kelimelerde görülen “-m, -nüz, -lar” gibi işi kimin yaptığını belirten eklerdir.

Eğer bir fiil, yukarıda gösterdiğimiz kip ve şahıs eklerinden herhangi birini almışsa, buna “çekimli fiil” diyoruz. Kip ve şahıs eklerini almayan fiiller, kök / gövde durumundadır ve bunlara “mastar” denilir. Örneğin “görmek, yürümek, çalışmak, sezmek, bakışmak, yazmak, gelmek” gibi fiiller, henüz kip ve şahıs eklerini almadıkları için mastar hâlindedir. Şimdi bu kelimelere kip ve şahıs ekleri getirerek, onları fiil çekimine sokalım ve sonucunda çekimli fiiller elde edelim:

Fiil Kökü /
Gövdesi
Kip Eki Şahıs Eki Çekimli Fiil
gör- -dü -m gördüm
yürü- -yor -uz yürüyoruz
çalış- -mış -lar çalışmışlar
sez- -meli -sin sezmelisin
bakış- -ır -sınız bakışırsınız
yaz- -acak -tık yazacaktık
gel- -se -niz gelseniz



Yukarıdaki tabloda göreceğimiz üzere fiil kök veya gövdeleri, önce bir haber ya da dilek kip eki daha sonra da bir şahıs eki alarak fiil çekimine giriyor ve sonuç olarak bir çekimli fiil meydana getiriyor.

Böylece fiil, artık bir yargı yüklenmiş ve zamanı / şahsı ifade edebilecek hâle geliyor. Böylece cümlelerde yüklem olarak kullanılacak kelimeleri elde etmiş oluyoruz. Şimdi çekimli fiilleri, cümle içerisinde göstermeye çalışalım:

Cümle örnekleri: – Dün akşam ailece yürüyüşe çıktık.
Bilgisayar ve cep telefonu, çağımız insanının vazgeçilmezi olmuştur.
– Buraya gelince bizim evde kalabilirsiniz.
– Telefonumun üzerine su döküldü.
– Postacı bizim eve uğramaz oldu.
– Sınıftan çıkmadan önce, eşyalarınızı kontrol etmelisiniz.
– Arkadaşım bana bir kitap getirecek.
– Göktürkler, dünyanın en büyük devletini kurmuşlar.

NOT: Cümledeki fiilimsiler veya mastar hâlindeki fiiller, çekimli fiil olarak kabul edilmez.

Örnek: “Alıp başımı buralardan gitmek istiyorum.” cümlesindeki “alıp” zarf-fiili ve “gitmek” mastarı çekimli fiil olarak kabul edilmez.

NOT: Sıralı cümlelerde, birden fazla çekimli fiil kullanılabilir. Bir cümlede yalnızca bir tane çekimli fiil olmak zorunda değildir.

Örnek: “Siz gidebilirsiniz, ben burada bekliyorum.”

NOT: Çekimli fiiller, cümlede yüklem görevinde kullanıldıkları için genellikle cümlenin sonunda yer alırlar. Fakat devrik cümlelerde, çekimli fiillerin cümlenin başka bir yerinde yer aldığını görebiliriz.

Örnek: “Meçhule giden bir gemi kalkar bu limandan.”

Çekimli fiil konusunun anlaşılması için fiil kök / gövdeleri hakkında ayrıntılı bilgi sahibi olmanız, fiil kip ve şahıs eklerini bilmeniz, kip eklerinin haber / dilek başlıkları altında sıralanan şekillerini öğrenmeniz, şahıs eklerinin iyelik eklerinden farklarını iyice kavramanız gerekmektedir. Bu konular ile ilgili bilgi almak için, arama çubuğunu kullanabilirsiniz.

Orkun KUTLU

Orkun Kutlu