İnsan zekâsının, deneyimlerin ve yüz binlerce yıllık tarihi birikimin meydana getirmiş olduğu mutlak gerçektir bilgi. Gerek günlük hayatta, gerekse bilim ve teknoloji gibi çalışma hayatında bilgi en büyük yol göstericidir. İnsanlar bilgi sayesinde ayakta durabilir, işlerini halledebilir ve yarına bir şeyler bırakma imkânına sahip olabilir. Bugün hayatın işleyen düzeninin temelinde yatan kodların her biri, insanlık tarihi kadar eski olan bilgilerden oluşmaktadır. Yani bilgi, hayattaki en büyük gerçeklerden biridir. Nasıl ki insanın biyolojik yapısını hücreler meydana getiriyorsa, düşünce yapısını da parça parça bilgiler meydana getirmektedir.
Bilginin önemi, insanlığın var oluşundan bugüne söylenegelmiştir. Edebiyat, sanat, spor, bilim vs. her alan bilgi temelleri üzerinde yükselmektedir. Hatta insanın yaratılışında, sonsuz bilginin sırrına erme ve önce kendinden başlamak üzere evreni tanıma merakı vardır. Bu da bilginin aslıdna hem bir araç hem de bir amaç olduğu gerçeğini ortaya çıkarmaktadır. Tüm bunlar, bilginin aslında sadece okullarda öğretilen veya günlük işlerimizi kolaylaştıran bir şey olmanın ötesinde bir değeri bulunduğunu ortaya koymaktadır. Bugün insan yapımı her türlü sistemin, makinelerin temelinde bile bilgi vardır. Felsefe ve mantık, bilgi üzerine kurulur. Düşünmek bile, bilgiye ulaşma veya onu kullanma amacıyla yapılır.
Hayatın pırlantası değerinde olan bilginin kuşaktan kuşağa aktarımı eskiden ezberlenerek, daha sonra yazılı olarak kayıtlara geçilerek, şimdilerde ise teknolojik altyapılı sistemlere yüklenerek yapılmaktadır. Yani gelişen bilim ve teknik; bilgiyi saklama, onu yayma ve onu geleceğe aktarma konusunda çok büyük bir imkân yaratmıştır. Eskiden bilgiler yalnızca yazılı olarak kağıtlarda veya sözlü kültürde saklanırken; şimdilerde görüntülü, sesli, yazılı vs. her boyutta bilgi teknik imkânlar sayesinde bilgisayar hafızalarında depolanabilmektedir. Bu da bilgilerin kolayca saklanabilmesi, onların kısa yoldan milyonlarca insana ulaştırılabilmesi ve asırlar boyunca saklanarak korunabilmesini sağlamıştır.
İnternet sayesinde herhangi bir bilgiyi kolaylıkla bir sayfaya kaydetmek ve onu milyarlarca insanın erişimine açmak mümkündür. Fakat bu imkân, her ne kadar insanları bilgi üretmek için teşvik etse de, her insanın her bilgiyi üretebileceği veya paylaşabileceği gibi bir alışkanlığı da beraberinde getirmiştir. Alanında uzman olmayan kişilerin; herhangi bir deneyime dayalı olmayan, bir akıl ve mantık süzgecinden geçirilmemiş bazı şeyleri, doğru bir bilgi gibi insanların kullanımına sunması da “bilgi kirliliği” denilen kavramı günümüzde ortaya çıkarmıştır. Denetimsiz bir mecra olan internette, doğruluğu ispat edilmemiş ve güvenirliği sorgulanmayan, kaynağı belirsiz her şeyi aklına geldiği gibi yazarak bunu gerçek bir bilgi gibi paylaşması sonucunda; değerli ve yararlı bilgiye erişmek oldukça zor hâle gelmiştir.
Bilgi kirliliğini meydana getiren belli başlı sebepleri maddeler hâlinde sıralayacak olursak;
– Geçerliği ve güvenirliği olmayan bilgilerin paylaşılması
– Alanında hiçbir yeterliği veya uzmanlığı olmayan herkesin bilgi üretmeye çalışması
– İnsanların gördükleri her bilgiyi sorgulamadan kabul etmeleri
– Yanlış bilginin kolaylıkla paylaşılarak yayılma imkânı bulması
– Deneyime, yaşantıya veya bir kaynağa dayalı olmayan içeriklerin üretilmesi
– Yararı olmayan içeriklerin bilgi gibi insanlara sunulması
– Bazı kötü niyetli kişilerin insanları yanıltmak amacıyla içerik üretmeleri
– Bilgi üzerinden maddi çıkar elde etmeye çalışan insanların çoğalması
– Doğru ve yararlı bilginin değerinin insanlar tarafından anlaşılmaması
– Düşünmeden, sırf söylenmiş olmak veya eğlenmek için bazı şeylerin ortaya atılması
Bilgi kirliliğinin kişisel, toplumsal ve evrensel boyutta sonuçlarını maddeler hâlinde sıralayacak olursak;
– Doğru, yararlı ve güvenilir bilgiye erişmek imkânsız hâle gelmektedir.
– Geçerli ve yararlı bilgilere insanların kuşkuyla yaklaşmasına sebep olmaktadır.
– İnsanların bilgiye ulaşma süresi ciddi anlamda uzamaktadır.
– İnternet gibi muhteşem bir imkân bilgi adına anlamını yitirmeye başlayacaktır.
– Zararlı bilgiler, onu bilmeden kullanan insanlara olumsuz etki edecektir.
– Özellikle gençlerin araştırma, eleştirme ve sorgulama eğilimleri olumsuz etkilenecektir.
– Bilginin değerli bir şey olmadığı algısı ortaya çıkacaktır.
– Kişisel gelişim ve toplumsal kalkınma olumsuz etkilenmektedir.
– Bilgi ağlarında çöp bilgiler yığınla birikmekte ve güzel bilgiler onların arasında kaybolmaktadır.
Bilgi kirliliği üzerine örnek birkaç slogan yazalım:
– Her okuduğuna değil, kaynağını bildiğin bilgiye inan!
– Güvenemediğin bilgi doğruya ulaştırmaz.
– Amaçsız bilgi, kanatsız kuşa benzer.
– Bilginin doğrusu, işe yarar doğrusu.
– Her şeyin başında, doğru ve yararlı bilgi gelir.
– Kirli bilgi, çöp yığını gibidir. Temizlemek gerekir.
– İnanmadığın ve güvenmediğin bilgileri paylaşma.
– Büyük başarılar, doğru bilgiler üzerine temellenir.
– Kalitesiz bilgi, cahil insanlar yaratır.
– Kaynaksız bilgi, köksüz ağaç gibidir.
– İnanmadan önce bilginin doğruluğunu sorgula!
Bilgi kirliliği sadece internette değil, kitap ve dergi gibi yayınlarda ve görsel / işitsel medyada da vardır. Hiçbir amaca hizmet etmeyen bilgilerin, kim tarafından oluşturulduğu belli olmayan içeriklerin veya insanlara yararı olmayan şeylerin bu mecralarda dolanması da insanların bilgi edinme sürecine olumsuz etkide bulunacaktır. Tüm bunlar bilgi kirliliğini arttırmakta, bireylerin bilgiye ulaşma sürecini inanılmaz olumsuz yönde etkilemektedir. Bunun önüne geçebilmek için kaynağı belli olmayan ve deneyimle sabit olmayan her şey “bilgi” gibi insanlara sunulmamalıdır. Yararı ve amacı olmayan bilgileri paylaşmaktan kaçınmalı, araştırma yaparken mutlaka birden çok kaynaktan yararlanmalıyız.
Makalemizi buraya kadar okuyan siz değerli okurlarımıza teşekkür ederiz. Bilgi kirliliği ile mücadelede sizlerle birlikte büyük işler başaracağız. Bu konuda daha ayrıntılı bilgi için “İnternette Bilgi Kirliliği” başlıklı yazımızdan da yararlanabilirsiniz.
Orkun KUTLU
