Basit cümleler, yapılarına göre cümle türlerinin alt başlığıdır ve tek yüklemli cümleler olarak da bilinir. İçerisinde fiilimsilerin veya yüklem dışında bir çekimli fiilin olmadığı cümlelerdir. Bu cümlelerde yargı bildiren kelime olarak kabul ettiğimiz yüklem bir tanedir. Bunun için tek yüklemi olan cümleler “basit cümle” olarak adlandırılmaktadır. Daha kısa bir şekilde tanımlamak gerekirse, “içerisinde tek bir yargı, dolayısıyla tek bir yüklem olan cümlelere” basit cümle denir.
İçerisinde tek bir duygu, düşünce veya yargının ifade edildiği bu cümlelerde, yalnızca bir tane çekimli fiil veya ek fiil almış bir isim vardır. Yüklemdeki yargıyı destekleyecek fiilimsi gibi yan cümlecikler kesinlikle bu cümle türünde bulunmaz. Adından anlaşılacağı gibi bu cümleler, basit yargıları ifade etmek için kullanılır. Sınav sorularında “tek yüklemli cümle” şeklinde de karşımıza çıkmaktadır.
Basit cümleler başka cümlelere bağlanamaz, ifade ettiği yargı kendi başına anlamlı olduğu için diğer cümlelerden bağımsız bir şekilde kullanılır. Basit cümlelerin yüklemi isim veya fiil olabilir, bizim için önemli olan yüklem olarak kabul edebileceğimiz çekimli fiil veya ek fiil almış isim özelliğinde yalnızca bir tane kelimenin olmasıdır.
Konuyu bir örnek cümle üzerinden açıklayalım. “Yayla akşamları çok sessiz olur.” cümlesinde, yüklem göreviyle kullanılabilecek yalnızca “olur” çekimli fiili bulunmaktadır. Diğer kelimeler yardımcı ögedir. Ayrıca bu cümlede herhangi bir fiilimsi vb. yan cümlecik oluşturacak öge de yoktur. Bu nedenle cümlenin yapısı basittir.
Basit Cümle Örnekleri
– Dün arkadaşıma bir hediye aldım.
– Tarihi romanları keyifle okuyorum.
– Dün akşam yemeği için anneme yardım ettim.
– Destanlar milli kültürümüzü ve tarihimizi anlatır.
– Yaz meyvelerinden karpuz, bence en güzel meyvedir.
– Bu akşamki toplantıya katılacak mısınız?
– Bu ağacın altında her gece mehtabı izlerdik.
– Buraya en son ne zaman geldiniz?
– Anadolu’nun dört yanı medeniyetin beşiğidir.
– Orhun Abideleri, Türkçenin ilk yazılı örnekleridir.
– Okul bizim köye epeyce uzaktaydı.
– Yüksek sesle müzik dinleme.
Yukarıdaki örneklere dikkat ederseniz, hepsinin sadece bir tane yüklemi bulunmaktadır. Bununla birlikte kalın olarak işaretlenen yüklemlerin dışında, cümlelerin hiçbirinde fiilimsi veya yan cümlecik oluşturacak bir kelime grubu yoktur. Bu konuyu daha iyi anlayabilmek için “yüklem nasıl bulunur?” başlıklı yazımızdan yararlanabilirsiniz.
Orkun KUTLU
