Bağdaştırma, genel itibariyle kelimeler arasında alışılmış veya alışılmamış anlam ilişkileri kurmaktır. Yeni bir kavram, nesne veya anlamı göstermek üzere birden fazla kelimenin bir araya gelerek oluşturmuş oldukları öbeklere “bağdaştırma” denilmektedir. Bu tanım, bizlere tamlama, kelime grupları veya deyimleri çağrıştırabilir. Bağdaştırma, bu türden söz varlığı ögelerinin tamamının temelini oluşturmaktadır.
Yazılı veya sözlü dilde, bazen kelimeler arasında kuracağımız bazı anlam ilişkileriyle yepyeni anlamlar veya daha iyi anlatımlar sağlamak isteriz. Bu amaçla birden fazla sözcüğü bir araya getirerek kelime grupları oluştururuz. İşte bu kelime gruplarındaki sözcüklerin aralarındaki anlam ilişkilerine göre “alışılmış veya alışılmamış bağdaştırma” örnekleri meydana getiririz.
Deyimler, isim veya sıfat tamlamaları, sözcük grupları birer bağdaştırma örneğidir. Bu bağdaştırmayı oluşturan kelimeler arasında gerçekte var olabilecek, sanatsız ve mümkün bir ilişki varsa buna “alışılmış bağdaştırma” denilmektedir. Mesela “gül kokusu” alışılmış bir bağdaştırmadır; çünkü gerçekte gülün kokusu vardır.
Kelimeler arasında gerçek dünyanın dışında, genellikle benzetmeye dayanan, sanatlı ve imkânsız bir ilişki varsa buna “alışılmamış bağdaştırma” denilmektedir. Örneğin “pembe hayaller” tamlamasında, hayallerin pembe olması imkânsızdır. Bunun için bu tamlama alışılmamış bağdaştırma örneğidir.
Alışılmış bağdaştırma örnekleri: “Telefon kartı, demir kapı, net fotoğraf, futbol topu, portakal rengi, ses tonu, bakır kablo, çıkmaz sokak, taş duvar, yol kenarı, çatlak bardak, altın kolye, kanatlı hayvan, bulutlu hava, polis aracı, duman kokusu, nar çiçeği, mısır ekmeği…”
Alışılmamış bağdaştırma örnekleri: “İnce düşünce, acı çığlık, mesut odalar, kırık hayaller, dehşet saati, ıssız gece, korku mevsimi, ölü dünya, cennet körfezi, taze binalar, çürük renkler, kararmış kalpler, ömür törpüsü, kan damlayan kalem, beyaz düşler, korkunç ayakkabı…”
Cümle Örnekleri
– Arkamızda çekingen bir sokağın sessizliğini bırakıyorduk. (alışılmamış)
– Bilgisayarımın ekran kartı bozuldu. (alışılmış)
– Baharın coşkusu tüm canlıları sarmaya başladı. (alışılmış)
– Başıboş hayaller kapımızı çalar birazdan. (alışılmamış)
– Ömür defterinde sayfalar bir bir tükeniyor. (alışılmamış)
– Odanın duvarlarında rutubet göze çarpıyordu. (alışılmış)
Orkun KUTLU
