Türk tarihinin en eski dönemlerinden bugüne ulaşan birçok oyundan biri olan “aşık oyunu“, bugün hâlâ Orta Asya’nın muhtelif bölgelerinde benzer adlarla oynanmaya devam eden, Türkiye gibi bazı ülkelerde de değişik şekillere bürünen millî bir oyundur. Bu oyun, ismini koyun, kuzu ve keçilerin arka bacaklarındaki diz ekleminde bulunan aşık kemiğinden almaktadır. Dört köşesi bulunan aşık kemiği, oldukça dayanıklıdır ve eski zamanlarda insanlar tarafından oyun aracı olarak kullanılmıştır. Bu oyun bugün hâlâ en eski şekliyle Kırgızistan ve Kazakistan gibi Orta Asya Türk cumhuriyetlerinde oynanmaktadır. Bununla birlikte, Anadolu’daki misket, bilye, gülle gibi adlarla anılan bazı oyunlara ilham kaynağı olduğu düşünülmektedir.
Aşık oyunları, kemiğin yüzleri dikkate alınarak, oynama şekillerine göre, taş sayısına göre veya en basit usullerde olmak üzere çeşitlidir. Bütün oyunlarda aşık kemikleri, oyunu oynayacak kişinin sermayesidir ve oyunun sonunda kemiği kaybetme veya yeni kemikler kazanma ihtimali vardır. Bu oyunlardan bir tanesinde, oyunu oynayacak kişiler, birer veya oyunun türüne göre birden fazla aşık kemiğini hizalı biçimde yatay olarak dizerler. Sonra dizilen kemikleri vurmak için kullanacakları kemikleri en uzağa fırlatarak sıralama yaparlar. Birinci gelen ilk atar, sonuncu gelen ise kaleyi belirler. Kale, dizilen kemiklerin sol veya sağ başından biri olabilir. Sonra kemiklere yaklaşık beş metre uzaktan bir çizgi çizilir ve o çizgiden sırayla yerdeki kemiklere atış yapılmaya başlanır. Kaleyi vuran bütün kemikleri alır, kaleye ne kadar yakın vurabilinirse o kadar kemik alınır.
Aşık kemiğinin “cuk, tok, allı, kazak” olmak üzere dört yüzü vardır. Yerdeki kemiklere atmak üzere ayırdığımız aşık kemiği, büyük olanlar arasından seçilir ve ağır olması için içerisine kurşun dökülebilir. Bu kemiğe “elcik” veya “enek” denilir. Yere atılan kemik dört farklı şekilde durabilir ve yukarı gelen, göğe bakan kısmının şekline göre muhtelif adlar alır. Aşık kemiğinin daha yatay, enli olan kısmının çukur tarafı yukarı geldiğinde “aç“, tersi gelirse “tok” adını alır. Dar olan kısmın çıkıntılı tarafı üst kısma gelirse “kıt“, tersi gelirse “bey” adını alır. Bu adlar Kazakçada “şige, büge, alşı, täyke” şeklinde söylenir.
Yine Anadolu’da misketlerle oynamaya alışık olduğumuz bir şekil, aşık oyununda da vardır. Yere bir çukur açılır, veya bir çocuğun bağdaş kurarak oturabileceği büyüklükte bir daire çizilir ki bu alana “zıda” adı verilir. Bu alan, içerisine çizilen çizgi üzerinde en az 10-15 tane aşık kemiğini alacak kadar geniş olmalıdır. Dairenin içerisine sırayla kemikler –kazak tarafları üste gelecek şekilde– dizilir. Sonra oyuncular enek adı verilen el aşıklarıyla yerdeki kemiklere atış yaparlar, içeriden çıkardıkları kemikleri kazanırlar. İlk atış daire dışındaki mesafeden yapılır; fakat diğer atışlar, dairenin hemen kenarından, eneği baş parmakla işaret parmağının arasına sıkıştırarak yapılır.
Aşık kemiklerinin boş kısımları, ağır olması için ziftle veya kurşunla doldurulabilir. Ayrıca aşıklar, bazı kök boyalarla farklı renklere boyanabilir. Bu oyunu sadece çocuklar değil, her yaştan insan oynar. Aşık kemiğini, hayvanın diz ekleminden çıkarmak biraz hüner gerektirir. Kasapların kolayca çıkardıkları bu kemikler, aynı zamanda atlarda da bulunur ve bu daha değerlidir, genelde enek / elcik olarak kullanılır. Kemik, kaynatıldıktan sonra kolayca ayrıldığı için böyle de çıkarılabilir.
Aşık oyununun birçok şekli bulunmaktadır. Yukarıda sadece iki oyun şekli anlatılmıştır ve bu oyunlar, Anadolu Türklüğünün misket / bilye oyunuyla birebir örtüşmektedir. Tek fark, aşık kemikleri yerine camdan yapılan renkli topların alıyor olmasıdır. Oyun içi kuralları bile aynıdır ve aslında bu oyun, bugün birçok Türk ülkesinde olduğu gibi süregelen bir kültürün devamıdır. Hatta Türkçedeki “aşık atmak” deyiminin bu oyundan ileri geldiği bilinmektedir. Bu oyunlarla eğlenerek, kazandığı aşıkları / misketleri yastığının altına koyarak uyuyan bir çocukluk yaşayanlara ne mutlu.
Oyunun bugün hâlâ köy ve şehirlerde oynanıyor olması, Türk kültürünün yaşatılması adına önem taşımaktadır. Yukarıda Kazakistan Türklerinin hazırlamış olduğu, aşık oyununu tanıtan bir kısa görüntü vardır. Daha fazla fotoğraf için facebook’taki aşık oyunu gruplarına bakabilirsiniz.
Orkun KUTLU
