Ara söz veya ara cümle nedir, tanımı ve ara söz örnekleri ile ara sözün cümlede nasıl yazıldığına dair ayrıntılı bilgileri ve uygulamaları, sizler için özel olarak hazırladığımız bu yazımızda bulabilirsiniz. Öncelikle ara sözün ve ara cümlenin TDK tarafından nasıl tanımlandığını gösterelim: Ara söz, “Doğrudan doğruya konuşulan veya yazılan konuyu ilgilendirmeyen dolaylı söz, istitrat” şeklinde; ara cümle ise “Birleşik veya yalın cümlelerde anlamı biraz daha açıklamak, gereksinim duyulan bir anlamı eklemek veya anlatıma zenginlik katmak için araya giren iki virgül veya iki kısa çizgi içinde verilen cümle, ara tümce” şeklinde tanımlanmaktadır.

Aslında ara söz ve ara cümle çok benzer iki kavramı ifade etmektedir. İkisinin de ortak yönü, cümle içerisinde konuyla alakalı olup yazarın belirtmekte fayda gördüğü bilgilerden oluşmasıdır. Aslında ara sözler olmadan / cümleden çıkarıldığında da cümle gayet anlamlıdır; fakat bazı bilgiler ek olarak gösterilmek istendiğinde ara sözlerden veya cümlelerden yararlanılmaktadır. Bununla birlikte ara söz ve ara cümleyi birbirinden ayıran şey, içerisinde bir yüklemin olup olmadığıdır. Ara söz, yukarıdaki tanımdan anlaşıldığı üzere sadece bir kelime veya kelime grubu şeklindeki açıklamalardır. Ara cümle ise, içerisinde yüklemi bulunan ve yargı bildiren bir açıklamadır.

Örnek: “Ömer Seyfettin, edebiyatımızın en güçlü öykücüsü, eserlerinde yaşadığı topluma yabancı kalmamıştır.” cümlesinde altı çizili yazılan ara söz cümleden çıkarılsa bile cümlenin anlamı bozulmaz. Fakat ara sözdeki bilgi, cümle içerisinde verilmek istendiği için bu bir ara söz olarak açıkladığı öğeden hemen sonra gösterilmiştir.

Örnek: “Tüyap Kitap Fuarı, geçen sene ne yazık ki katılamamıştım, bu yıl da Adana’da büyük bir kitap şölenine dönüştü.” cümlesinde altı çizili yazılan ara cümle de tıpkı ara söz gibi konuyla ilgili yazarın bir düşüncesini ekleme isteğinden ortaya çıkmıştır. Fakat iki virgül arasında kalan kısım içerisinde bir yüklem / yargı barındırdığı için buna ara cümle denilmektedir.

Ara sözün / cümlenin farkı: Yukarıda açıklanan örneklerden anlaşıldığı üzere, ara söz ve ara cümlenin farkı, ara cümlenin bir yargı bildirmesine karşın ara sözün yalnızca kelime düzeyinde açıklama olmasıdır. İkisinin de kullanılma amacı, kendilerinden önce gelen öğe hakkında açıklayıcı ek bilgiler vermektir.

Ara sözün / cümlenin yazılışı: Ara söz ve ara cümle, genellikle iki virgül arasında yazılır; fakat iki kısa çizgi (-) arasında gösterilmesi de mümkündür. Ara cümle ve ara söz ancak bu iki şekilde gösterilebilir, başka bir kullanım şekli yoktur.

Örnek: Bilgehan, en iyi arkadaşım, bağlama çalmayı öğreniyor.
Bilgehan –en iyi arkadaşım– bağlama çalmayı öğreniyor.

Ara sözler, cümle içerisindeki bir öğenin açıklayıcısı konumunda bulunurlar. Kendinden önceki öğe hakkında ayrıntılı bir bilgi verilmek istenildiğinde kullanılan ara sözler, hangi öğeyi açıklıyorlarsa o öğe ile aynı görevi yüklenirler. Ara cümleler ise, içerisinde başka bir yüklem barındırdıkları için cümle dışı unsur olarak kabul edilirler.

Örnek: “Ahmet Bey, karşı komşumuz, sitemizin girişine çiçekler dikmiş.” cümlesinde altı çizili olan ara söz, öznenin açıklayıcısı olduğu için özne görevinde kabul edilmektedir.

Karışık Örnekler

Aşağıdaki örnek cümlelerde ara sözler ve ara cümleler, altı çizilerek gösterilmiştir. Ayrıca cümlelerin sonunda parantez içerisinde ara söz mü, yoksa ara cümle mi oldukları, ilave olarak da cümlede hangi öğenin açıklayıcısı oldukları gösterilmiştir. Ara cümleler, cümle dışı unsur olarak nitelendirildiği için “c.d.u.” şeklinde belirtilmiştir.

• Ruhumu titreten şarkı, Mühür Gözlüm, radyoda çalıyor. (ara söz / özne)
• Bir sabah –çoktan unutmuşsundur– burada saatlerce konuşmuştuk. (ara cümle / c.d.u.)
• Yeşilyurt’taki evlerine, çok özledikleri yere, dönmek istiyorlardı. (ara söz / dolaylı t.)
• Yaşlı adam onu, kara kuru çocuğu, ağlayarak göğsüne bastırdı. (ara söz / belirtili n.)
• Bu mücadelenin sonunda –adım gibi eminim– bizim takım kazanacak. (ara cümle / c.d.u.)
• O mahalle –çocukluğumun geçtiği yer– çok büyük bir yerdi. (ara söz / özne)
• Necip Fazıl, edebiyatımızın mistik şairi, Eyüp’te anıldı. (ara söz / s. özne)
• Dayım –o da mühendisti– beni yanına alacaktı. (ara cümle / c.d.u.)
• Özlemini çektiği yere, köyüne, gidecekti. (ara söz / dolaylı t.)
• Bu hediyeyi anneme, ilk öğretmenime, aldım. (ara söz / dolaylı t.)
• Kitap okuyanlardan biri, öğretmen Zeki Bey, ağır ağır yerinden kalktı. (ara söz / özne)
• Canından çok sevdiğini, annesini, dün kaybetti. (ara söz / belirtili n.)
• Bu olaydan sonra, sen de anlayacaksın, onlarla ilişkimi kesmiştim. (ara cümle / c.d.u.)
• Sahilleri, âşıkların sığınağı olan yerleri, çok özledim. (ara söz / belirtili n.)
• Siz, kim ne derse desin, derslerinize çok çalışın. (ara cümle / c.d.u.)
• Ahmet de –çoğu gibi– beni yalnız bıraktı. (ara söz / özne)
• Dün akşama doğru, saat altı gibi, bize geldi. (ara söz / zarf t.)
• Bu olaydan sonra, hatırlarsın, onlarla ilişkimi kesmiştim. (ara cümle / c.d.u.)
• Ayşe, gözlükleri çok yakışırdı, o kadar canayakındı ki hiç anlatamam. (ara cümle / c.d.u.)
• Bir teyze –nur yüzlü bir kadın– elimi tutarak yüzüme baktı. (ara söz / özne)
• Başımın ağrısı yazları –sıcaklardan olmalı– daha da artar. (ara cümle / c.d.u.)
• La Fontaine, unutulmaz fablcı, yapıtlarında hayatını yansıtmıştır. (ara söz / özne)
• Yarın, Ramazan Bayramı’nın ilk günü, İstanbul’a gideceğiz. (ara söz / zarf t.)
• Cihan yırtılsa, emin ol, bu cephe sarsılmaz. (ara cümle / c.d.u.)

Orkun KUTLU