Amaç – sonuç cümleleri, kişinin bir işi gerçekleştirmeye yöneldiğini belirtmekte ve bu hedefe ulaşmak için bir şeyler gerçekleştirmesini ifade etmektedir. Şöyle ki, bir insanın yerine getirmek istediği düşünce “amacı” ifade eder. Bu amaç “arkadaşı ziyaret etmek, sınıfı geçmek, araba satın almak, bilgi edinmek, dikkat çekmek” gibi her türden düşünceyi karşılayabilmektedir. Böyle hedefleri gerçekleştirmek için yapılan tüm çabalar; iş, oluş ve hareket ise “sonuç” ile ifade edilir. Bu örneklerin sonuçları “köye gitmek, çok çalışmak, para biriktirmek, dilekçe yazmak, sesli konuşmak” gibi şeyler olabilir.
Cümlede belirtilen amaç ifadesi, mutlaka istendik yönde iş ve hareketleri kapsamaktadır. Mesela “Hızlı koştuğum için, ayağımı burktum.” cümlesinde kişinin amacı ayağını burkması olarak kesinlikle kabul edilemez. Çünkü ayak burkulması, kimsenin istemeyeceği bir sonuçtur. Ayağı burkulan kişi bunu kasıtlı olarak, isteyerek yapmadığına göre, “hızlı koşma” işi bir amaç ifade edemez; bu ancak “neden-sonuç” cümlesi olarak kabul edilebilir. İşte amaç cümleleri, mutlaka kişinin istediği yönde bir şeyi ifade etmelidir. Örneğin “Kafamı dinlemek üzere tatile çıkıyorum.” cümlesinde, kişini tatile çıkması bir sonuçtur. Bu sonuç, istendik bir amacı gerçekleştirmeye yöneliktir. Yani kişi kafasını dinlemeyi amaçlıyor ve sonuç olarak tatile çıkıyor. Bu nedenle cümle bir amaç-sonuç cümlesidir.
Amaç – sonuç cümleleri, aklımızda “her zaman olumlu olmalı” gibi bir düşünce oluşturabilir; fakat bu kesinlikle yanlıştır. Yani her amaç, iyi niyetle gerçekleşecek diye bir kural yoktur. Mesela “Adamı öldürmek için silahını çıkardı.” ifadesi bir amaç – sonuç cümlesidir. Çünkü adamı öldürmek, o kişinin istediği / amaçladığı bir davranıştır. Bunun sonucu olarak silahını çıkarmıştır. Bu şekilde düşünmeli ve her amaç – sonuç ifadesinin olumlu olmasını beklememeliyiz.
Peki cümlede anlam konusu içerisinde “amaç-sonuç” cümlelerini, “neden-sonuç” cümlelerinden nasıl ayırırız? Bu ayrım çok basittir. Eğer cümledeki “için” sözcüğü yerine “amacıyla” sözcüğü geliyorsa, bu cümle kesinlikle amaç – sonuç cümlesidir. Böyle cümlelerde her zaman için kullanılmayabilir. Böyle durumlarda biz cümleyi “için” kelimesi bulunacak şekle getirip, sonra bu yöntemi uygulayabiliriz. Örneğin;
“Uzun zamandır merak ettiğim filmi izlemek için sinemaya gidiyorum.” cümlesindeki “için” kelimesi yerine “amacıyla” sözcüğünü koyduğumuzda cümlenin anlamında hiçbir bozulma olmamaktadır. Çünkü kişinin sinemaya gitmesinin amacı, merak ettiği filmi izlemektir. O hâlde cümle bir “amaç – sonuç” cümlesidir diyebiliriz. Bir neden – sonuç cümlesinde bunu deneyecek olursak;
“Sınavdan çok düşük aldığı için çok üzüldü.” cümlesindeki “için” kelimesinin yerine “amacıyla” koyduğumuz zaman çok anlamsız bir ifade ortaya çıkmaktadır. Sanki kişi sınavdan düşük almayı amaçlıyor gibi mantıksız bir anlam belirir, ki böyle bir cümle doğru olamaz. O hâlde bu cümle “neden – sonuç” cümlesi olarak kabul edilmelidir.
Bir amaç – sonuç cümlesinde “için” sözcüğü kullanılmamışsa, mutlaka içerisinde bu anlamı ifade edebilecek bir yapı kullanılmıştır. Bu yapıları anlam olarak ayırt edip, “için” kullanılarak tekrar ifade etmemiz mümkündür. Örneğin; “Ailesini görmeye Konya’ya gitmiş.” cümlesini “Ailesini görmek için Konya’ya gitmiş.” şeklinde ifade etmemiz mümkündür. Ve bu cümle üzerinde yöntemimizi uygularsak, “Ailesini görmek amacıyla Konya’ya gitmiş.” şeklinde bir ifade oluşur, ki bu cümle gayet mantıklıdır. O hâlde bu cümleye “amaç – sonuç” cümlesi dememiz mümkündür.
Amaç – sonuç cümlelerine örnekler verecek olursak:
– Takdir almak için tüm derslerini beş yaptı.
– Borçlarından kurtulmak için evini satmış.
– Bu şehirde yaşamak için çok ısrar ediyor.
– Atatürk, Kurtuluş Savaşı‘nda zafer için büyük planlar yapmıştır.
– Ailesini görmeye Almanya’ ya gitmiş.
– Şifreyi çözmek adına kanlı ter döktük.
– Başbakan, ticari anlaşmalar yapmak üzere yurtdışına çıkıyor.
– Arabasını satmak için galeriye gitmiş.
– Bu, bizi birbirimize düşürmek maksadıyla söylenmiş bir sözdür.
– Yazar, eleştirmene şirin görünmek maksadıyla iki yüzlü davranıyor.
– Öfkesini yenmek için dışarı çıktı.
– Yoksulluktan kurtulmak için şehre göç etmiş.
– Kardeşi iyileşsin diye Allah’a dua ediyor.
– Bildiklerini anlatmak üzere karakola başvurdu.
– Bu sıkıntılara sınavı kazanalım diye katlanıyoruz.
– Şair, şiirinde herkes anlayabilsin diye yalın bir dil kullanmış.
– Yabancı dil öğrenmek için kursa gidiyor.