Dilde Varyasyon / Değişim
Tarih: 17 Ekim 2011 | Bölüm: Dil Bilimi | Yorumlar: 1 Yorum var.
Dil meraklıları ve zaman zaman dil uzmanları da dilde “doğru” biçimler olduğu, dil içindeki çeşitlenmelerin bunlardan bozulduğu düşüncesindedirler. Bu doğru biçim çoğu zaman standart dil, bozuk olanlar ise yerel ve sosyal ağızlar başta olmak üzere dilin standart dışı kullanılan varyantlarıdır. Yapısal olsun, üretici-dönüşümsel olsun, teorik dilbilim ideal bir dili ve ideal konuşuru esas aldığı için, bir yerde dilbilimsel bir arka plana da yaslanan bu anlayış, ne artzamanlı ne de eşzamanlı dil gerçeği ile örtüşür. Teorik dilbilimde, ideal bir konuşurun dil hakkında sahip olduğu soyut bilgilerin bütünü ön plandadır.
Bu bilgilerin gerçekten kullanılıp kullanılmadığı, kullanılıyorsa nasıl ortaya çıktığı pek önem taşımaz. Dilde ne oluyor değil, ne olabilir önceliklidir. Teorik dilbilimin eksik bıraktığı bu konuyla öncelikle sosyolinguistik ve diyalektoloji ilgilenir. Dil hakkında prensip olarak var olan bilgilerin toplamı, dilsel tavırda kişi, yöre, toplumsal sınıf, eğitim, durum vb. gibi bir yığın nedene bağlı olarak farklı biçimlerde gerçekleşir. Bu farklı biçimler dildeki varyasyonu oluşturur. Her doğal dilin gerek yazılı gerekse sözlü gerçekleşmesi, birbirleriyle sıkı sıkıya ilişki içinde olan, hiçbiri tek başına kullanılmayan varyantlarla ilişkilidir. Bu nedenle dilin tek biçimli olması idealize edilmiş, varyasyonlu oluşu ise normal bir durumdur.
Aşağıdaki başlıklara dokunarak, ilgili içeriğe ulaşabilirsiniz:Varyasyon Nedir? / Dilde VaryasyonStandart VaryantYerel VaryasyonSosyal VaryasyonDil Politikası Kaynaklı VaryasyonVaryasyon Örnekleri |
Dilde Varyasyon Örnekleri
Tarih: 17 Ekim 2011 | Bölüm: Dil Bilimi | Yorumlar: Yorum yok.
ÖRNEK 1:
Ben seni sevduğumi dünyalara bildurdum,
Endurdun gaşlaruni bubani mi eldurdum,
Giz evuğun oğune oy sereceğum kilimi,
Oldi hayli zamanlar görmedum sevduğumi,
En dereye dereye al dereden daşlari,
Geçdi bizden sevdaluk al cebumden saçlari…
(Maçkalı Hasan Tunç)
ÖRNEK 2:
Resul: Hey, saat kaç lan? Özlü Sözler
Mahmut: Eti kemik geçiyor
R: Ne diyon lan, affrsam ayağımın altına…
M: Yok lan, saatimiz yok işte, sen de ağzını sil bakalım.
R: (Eliyle siler) ne varmış ağzımda?
M: Laubalilik akıyor, hadi bakayım ikile tozutmadan.
R:Sen ne diyon yaa?
M: Arifolanunderstand canıım.
(Açıkalın 1991:7677)
Dil Politikası Kaynaklı Varyasyon
Tarih: 17 Ekim 2011 | Bölüm: Dil Bilimi | Yorumlar: Yorum yok.
Türkçede varyasyon nedenlerinden bir başkası da dil oolitikası kaynaklı tercihlerdir. Dilde özleşme tartışmaları geçen yıllarda bugünkünden çok daha yoğun yaşanmıştır. Seksenli yıllarda eş anlamlı sınav/imtihan, yanıt/cevap, sorun/mesele, örneğin/mesela kelime çiftlerinden birinin tercihi daha çok dil politikası kaynaklı idi. Bunlardan birinin seçilmesi konuşurun dünya görüşü hakkında da açık ipuçları vermekteydi.
Bugün yeni biçimleri daha yaygın bir kullanım kazanmıştır. O dönemin siyasi atmosferini yaşamamış olan nesiller için yabancı olan, dil politikası kaynaklı tercihler eskiye göre hararetini yitirmiştir. Ama hâlâ -sAl ekinin ısrarla kullanılması veya kullanılmaması, özellikle popüler dil tartışmalarında sıkça konu edilen kelimelere karşı alınan tavır gibi dil politikası kaynaklı varyasyon görülebilmektedir.
Teknik Nedenlere Bağlı Varyasyon
Günümüzde bilişim teknolojisindeki gelişmeler dikkat çekici bir varyasyon nedeni olarak karşımıza çıkmaktadır. E-mail, çet, kısa mesaj gibi hızlı dilsel davranış gerektiren ve kullanıcıya maddi yük olarak yansıyan yazılı iletişim sırasında, iletişimi aksatmayacak ne varsa atılabilmektedir. Bu da dilde yeni varyasyon nedeni olarak karşımıza çıkmaktadır.
Bunlar ünlülerin atılması, noktalama işaretlerinin kullanılmaması, Türk alfabesine özgü bazı harflerin yazılmaması gibi farklı biçimlerde karşımıza çıkabilmektedir. Örnek olarak sim, nslsn, bn d glym türü kullanışlar konuya kuralcı açıdan bakınca yanlış olmakla birlikte dilin temel işlevi olan iletişimi aksatmaz. Sanal ortamdaki sohbetlerde kullanılan dil zaman zaman konuya yabancı birinin anlamayacağı kadar değiştirilebilmektedir.
Sosyal Varyasyon
Tarih: 17 Ekim 2011 | Bölüm: Dil Bilimi | Yorumlar: Yorum yok.
Sosyal etkenler de dilde önemli bir çeşitlenme nedenidir. Sosyal gruplar dili kendilerine özgü bir biçimde kullanır, bir yerde kendi sosyal çevrelerine has, kendilerini başkalarından ayıran bir dil yaratırlar. Sosyal nedenlerden kaynaklanan varyantlar, sosyolekt veya sosyal ağızlar olarak da adlandırılmaktadırlar. Toplumsal dilbilimin ilgi alanına giren bu çeşitlenmelerden bazıları diğerlerine göre daha kolay belirlenebilmektedir. Meslek, toplumsal statü, yaş, cinsiyet gibi dil dışı etkenler burada belirleyici bir rol oynamaktadır.
Meslek
Aynı işi yapan, günün büyük bir bölümünü bir arada geçiren insanlar, zamanla aralarındaki ilişkiyi yansıtacak bir varyant geliştirirler. Çevremize baktığımız zaman aynı mesleği icra eden insanların konuşmalarıyla da diğer gruplardan ayrıldığını görürüz. Bu ayrılma, örnek olarak meslek terimlerinin kullanılması, bazı kelimelere özel anlamlar yüklenmesi, bireyler arasındaki ilişkiler ağını gösterecek kalıp ifadeler vb. şeklinde olabilir. Anadolu ağızlarıyla ilgili çalışmalarda zaman zaman elekçi, çerçi, kalaycı gibi grupların dilleri hakkında malzeme toplanmış ve değerlendirilmiştir. Diğer meslek dilleri ise araştırılmayı beklemektedir.
Sosyal Statü
Sosyal statü de dilde varyantlaşma nedenlerinden biri olarak karşımıza çıkabilmektedir. Buralar temizlenecek gibi basit bir cümle konuşanın sahip olduğu pozisyona göre, “buraları temizleyeceksin” veya “buraları temizleyeceğim” şeklinde yorumlanabilir. Kelimeler patron tarafından kullanıldığında başka, çalışan tarafından kullanıldığında bambaşka bir anlam ifade edebilir. Bir öğretmen öğrencisine oğlum/ kızım diye hitap edebilirken öğrenci öğretmenine anne/baba diye değil, ancak öğretmenim diye hitap edebilir. Sahip olunan sosyal statüyü gösteren başka dil özellikleri belirlenebilir. Örnek olarak hiyerarşik yapılanma olan iş yerlerinde mesleki hiyerarşi kullanılan dil ile de gösterilir. Yapıya uygun olmayan dil kullanımları, ilişkilerin laubalileşmesi, yaptırım gücünün azalması gibi sonuçlar doğurabilir. Türkçedeki durum henüz yeterince incelenmiş değildir.