Mümtaz Turhan
Tarih: 18 Haziran 2014 | Bölüm: M | Yorumlar: Yorum yok.
Mümtaz Turhan, Cumhuriyet döneminde yetişmiş en önemli bilim ve fikir adamlarından biridir. Bilimin yapısıyla ilgili düşünceler ortaya koyduğu gibi, müspet bilimlerin verilerinden hangi problemlerin çözümünde ne şekilde faydalanılabileceğini örnekleriyle göstermiştir. Bilimin gücüne inanmış bir kimse olarak Batı’nın bilimlerinin doğru olarak alınıp doğru olarak uygulanması neticesinde halledilemeyecek mesele kalmayacaktır. Yalnız önce Batılı bilim zihniyetini iyi öğrenmek, benimsemek, memlekete getirmek ve yerleştirmek gerekir. Bunun için 500 kadar birinci sınıf bilim adamı yetiştirilmelidir. Nitekim Çin, memleketin yeraltı zenginliklerini tespit etmek ve iyi işletmek üzere önce 23 bin jeolog yetiştirmiştir. Biz de önce Batı’yı iyi bilen orada yetişmiş, orada neler olup bittiğini takip eden genç bilim adamları yetiştirmeliyiz.
Mümtaz Turhan, ülkenin maarif meselelerini halletmek için onları kültür değişmeleri çerçevesinde inceliyor. “Kültür Değişmeleri” (1951) adlı eserinde, kültür antropolojisi açısından bu değişmelerin tahlilini yapıyor. O, toplum hayatı ile temasta uzman yetiştirilmesini çok önemsemektedir. Kültür değişmelerini de zamanımızın sosyal psikolojisinin en önemli problemi olarak sunuyor. Kültürel ve tarihî değişmelerde esas olanın, kalıcı olanla geçici olanı; evrensel olanla mahallî (bölgesel) olanı ayırmak olduğunu bildiriyor.
Mümtaz Turhan, Lâle Devri’nden beri sürüp gelen kültür değişmelerini başarılı görmemektedir. Bunun sebebini bürokratik-edebî zihniyette buluyor. Mümtaz Turhan, kültür temasının değişmeyi nasıl ve ne kadar meydana getirebileceğini tetkik için Erzurum’un bazı köylerinde yıllarca süren, gözleme dayanan araştırmalar yaptı. Kültür antropolojisine dayanarak yaptığı bu araştırmalarda, kültür karışmasının, unsurlarını önce karşılıklı alınıp verilmesiyle başladığını tespit eder. Bu değişimde psikolojik etkenler daha etkilidir. Kabul edilen unsurların özümsenmesi de psikolojik etkenlere dayanır. İki toplumun kültür karışmasında eşit unsurlar alıp vermesi nadir görülen hususlardandır.
Kültür Değişmeleri – Mümtaz Turhan
Tarih: 6 Ocak 2012 | Bölüm: Kültür | Yorumlar: Yorum yok.
Türk düşünce hayatında önemli bir yere sahip olan Mümtaz Turhan 1908 yılında Erzurum’un Horasan ilçesinin Akçataş köyünde dünyaya gelmiştir. Babası Şeref Bey Pasinler ilçesinin, annesi Cebriye Hanım Erzurum’un tanınmış ailelerindendir. Üç erkek kardeşin en büyüğüdür. Henüz sekiz yaşında bir çocukken ailesi, 1916 Rus işgali yüzünden 90-100 aileden oluşan bir toplulukla birlikte Kayseri’ye göç etmiştir.
Turhan, ilk ve orta öğrenimini Kayseri Sultani’sine bağlı ilk ve ortaokullarda 1924 yılında bitirmiştir. Bir kısmı Bursa Lisesi’nde ve Ankara Lisesi’nde devam eden lise öğreniminden sonra İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü’ne yazılmıştır. O sırada Milli Eğitim Bakanlığı’nın açtığı sınavı kazanarak 1928 yılında gittiği Berlin Üniversitesi’nde psikoloji öğrenimi görmüştür. Arkasından Frankfurt Üniversitesi’nde psikoloji doktorası yapmıştır.
Doktora öğrenimini tamamladıktan sonra 1936 yılında Türkiye’ye dönünce İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Deneysel Psikoloji Kürsüsü’ne asistan olmuştur. 1939 yılında, “Yüz İfadelerinin Tefsiri Hakkında Tecrübî bir Tetkik” adlı teziyle doçent olmuştur. 1944’te British Council’ın bursuyla İngiltere’ye Cambridge Üniversitesi’ne gidip Sr. Frederic Bartlett’in yanında “Kültür Değişmeleri” konulu çalışmasıyla 1948’de ikinci doktorasını yapmıştır.
Türkiye’ye döndüğünde 1951’de profesör unvanını almıştır. Sonra İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tecrübi Psikoloji Kürsüsü’ne başkan, 1960’ta ise Tecrübi Psikoloji Enstitüsü müdürü olmuştur. Turhan, 1949-1951 yılları arasında Birleşmiş Milletler Sosyal Komisyonunda Türkiye temsilcisi olarak görev yapmıştır.
Pek çok ilmi ve fikri derneğe üye olan Turhan İstanbul Türk Ocağı’na ve Türk Psikoloji Derneği’ne de başkanlık yapmıştır. Turhan 1 Ocak 1969’da karaciğer kanserinden vefat etmiştir.
Mümtaz Turhan’ın ölümünden hemen sonra Hayat Tarih Mecmuası’nda yapılan bir değerlendirmede şu satırlar vardır: