Mesnevi / Mevlana Celaleddin-i Rumi

Mesnevi yahut diğer adıyla Mesnevî-i Manevî Mevlânâ‘ın en çok okunan ve hayranlık uyandıran 6 ciltlik eseri olup, mesnevî nazım şekliyle yazıldığı için bu adı almıştır. Şimdi de mesnevi denildiği zaman akla hemen bu eser gelmekte­dir. Mevlânâ, Mesnevi-yi yazmaya, Hüsameddin Çelebi’nin, kendi­sinden Senâ’î’nin Hadîka’sı veya Attâr’ın Maniıku’t-tayr’ı vezninde, irfan sırla­rını, tarikat usullerini açıklayan bir eser nazmetmesini teşvik ve arzu etmesi üze­rine başlamıştır.

Mevlânâ, Hüsameddin Çelebi’nin bu teklifinden önce böyle bir eser yazmayı düşünmüş ve ilk 18 beytini yazmış durumdaydı. Yazmış olduğu bu 18 beyti Hüsameddin Çelebi’ye verdi. Bundan sonraki kısımlar Mevlânâ’nın her yerde, her vesile ile Hüsameddin Çelebi’ye yazdırması suretiyle vücuda gelmiş­tir. Birinci cilt 657-660/1259-1263 yılları arasında tamamlanmış, uzunca bir ara­dan sonra 662/1264 tarihinde ikinci cilt yazılmaya başlanmış ve hiç ara verilme­den bütün eser Mevlânâ’nın ölümüne (672/1273 tarihine) yakın bir zamanda ta­mamlanmıştır.

Mesnevî’nm üslûbu son derece alçıcıdır. Beyitler büyük bir sür’at Ve heye­can içinde yazılmış olduğundan fazla özenilip işlenmemiştir. Sonraki müsten-sihler bazı üslûp ve özellikle vezin aksaklıklarını düzeltmişlerdir. Mevlânâ di­daktik bir eser olan Mesnevî’de, belirli bir plana göre hareket etmemiştir. Her­hangi bir münasebetle bir hikâyeyi anlatırken, çok kuvvetli olan tedai kabiliye­tiyle başka bir hikâyeyi hatırlamış; o hikâye, kendisini dinî, insanî konulara sü­rüklemiş, derken bir başka hikâyeyi, bir başka olayı hatırlayıp onu anlatmaya başlamıştır. Bu şekilde devam ederken tekrar ilk hikâyeye dönüp onu bitirmiştir. Onun bu üslûbu aynı zamanda eseri okuyanları meraklandırıcı ve sürükleyici bir etki oluşturur.