Halk Edebiyatı Nazım Biçimleri
Halk edebiyatı, ortaya konan ürünlerin gösterdiği biçim ve içerik özelliklerine göre üç bölüme ayrılır:
A) ÂŞIK TARZI TÜRK HALK EDEBİYATI
* İslamiyet’ten önce başlamıştır.
* Eskiden kam,baksı adı verilen ozonlara bu dönemde AŞIKadı verilmiştir.
* Âşıklar şiirlerini bağlama adı verilen sazlarla köy köy dolaşıp söylemiştir.
* Hece ölçüsü kullanılmıştır.
* Dili sadedir.
* Nazım birimi dörtlüktür, yarım kafiye kullanılmıştır.
* Son dörtlükte şairin mahlası(adı) kullanılır.
* Şairler şiirlerini CÖNK adı verilen defterde toplarlardı.
* Aşk, ölüm, gurbet, ayrılık konuları sıklıkla ilenmiştir.
* Coşkulu, lirik bir söylenişi vardır.
* Koşma, mani, Türkü, semai, varsağı destan gibi biçimleri mevcuttur.
* 17. yüzyıldan sonra divan edebiyatından etkilenmeye başlamıştır.
KOŞMA: Halk edebiyatında en çok kullanılan biçimdir. Genellikle hece ölçüsünün on birli (6+5 ya da 4+4+3) kalıbıyla yazılır. Dörtlük sayısı üç ile beş arasında değişir. Şair koşmanın son dörtlüğünde adını ya da mahlasını söyler. Uyak düzeni genellikle şöyle olur: baba ” ccca ” ddda…
Eğer benim ile gitmek dilersen
Eğlen güzel yaz olsun da gidelim
Bizim iller kıraçlıdır aşılmaz
Yollar çamu kurusun da gidelim
Karac’oğlan der ki buna ne fayda
Hiç rağbet kalmadı yoksula bayda
Bu ayda olmazsa gelecek ayda
Onbir ayın birisinde gidelim
Koşmaların genel özellikleri:
* Aşk, ayrılık, gurbet gibi geniş çerçeveli konuların işlendiği bir türdür.
* 11li hece ölçüsüyle yazılır.
* En az 3 en fazla 6 kıtadan oluşur.
* Dili sadedir.
* Kafiye düzeni abab,cccb,dddbşeklindedir.
* Son dörtlükte şairin mahlası bulunur.
* Koşmanın konularına göre güzelleme, koçaklama, ağıt, taşlamaadlı türleri vardır.
GÜZELLEME: İnsan ve doğa sevgisinin lirik bir edayla işlendiği koşmalara denir.
KOÇAKLAMA: Savaş, yiğitlik, kahramanlık gibi konuları işleyen koşmalara denir. Coşkun ve yiğitçe bir üslupla savaş ve dövüşleri anlatan şiirlerdir.
Köroğluyum medhim merde yeğine
Koç yiğit değişmez cengi düğüne
Sere serpe gider düşman önüne
Ölümü karşılar meydan içinde
Maniler
Tanımı: Mâni, başta aşk olmak üzere hemen her konuda yazılabilen bir halk edebiyatı nazım türüdür. Çoğunlukla 7 heceli dört dizelik bir bendden meydana gelir. Ama dizeleri 4-5-8-10-14 heceli kalıplarla söylenmiş maniler de vardır. Birinci, ikinci dördüncü dizeler birbirleriyle kafiyeli, üçüncü dize serbesttir. Yani kafiye dizilişi aaxadır. Aaaxa düzeninde maniler de var.
İlk iki dize hazırlık dizeleridir. Son iki dize ile anlam bağlantısı yoktur. Asıl anlatılmak istenen son iki dizede verilir. Maniler çok çeşitlidir. En çok kullanılanlar düz ya da tam mani, kesik mani, cinaslı mani, yedekli mani, artık mani’dir.
Özellikleri:
1. Sözlü edebiyat ürünlerindendir.
2. Genellikle bir dörtlükten oluşur. Ama mısra sayıları 5,6,7,8 hatta 14 olan maniler de vardır.
3. Kafiye düzeni aaxa şeklindedir.
4. Anonim halk edebiyatının en yaygın şeklidir. Özellikle yüzük oyunları ve mangal sohbetlerinde söylenirler.
5. Maninin birinci ve ikinci mısraları konuya giriş için hazırlık mısralarıdır. Asıl söylenilmek istenen 3. ve 4. mısralarda söylenir. 1. ve 2. mısralar tamamen de konu dışı değildir.
6. Üçüncü mısraın serbest oluşu söyleme kolaylığı sağlar.
7. Anlam bakımından bir bütünlük gösteren maninin başlıca karakteri kendi kendine yetmesidir.
8. Manilerde konu sınırı yoktur. Genelde aşk, toplum olayları, ölüm, iyilikler, hasret, evlat sevgisi vb. konuları işlenir.
9. Maniler, Divan Edebiyatı‘ndaki “tuyuğ“un karşılığıdır.
...Mani Örnekleri… |
|
| Mani Örnekleri – 1 | Mani Örnekleri – 2 |
| Mani Örnekleri – 3 | Mani Örnekleri – 4 |
| Mani Örnekleri – 5 | Mani Örnekleri – 6 |
| Mani Örnekleri – 7 | Mani Örnekleri – 8 |
| Mani Örnekleri – 9 | Mani Örnekleri – 10 |
| Mani Örnekleri – 11 | |
Mani Örnekleri / En Güzel Maniler – 1
| Bostanlarda fasulye Anam gitti gezmeye Ben anamdan örendim İnce boncuk çizmeye Koyunum var karaman Dere boyu gidelim Ak koyun kuzusuna Tren gelir öterek Tut yedim duttu beni Ak tavuk aldın mı? Kapelesi ketenden Kayalar yarılmasın Çaya inesim geldi |
Su içtim kana kana, Sular akar yana yana, Yüzün bir gün görmedim, Bilmem gidem ne yana. Merdiven indirdiler, Gelin geldi evimize, Baban carsıya vardı mı? Haydı kızım kınan kutlu olsun, Allah muradını verdi bugün, Kahve doktum kuruna, Bayburt’a giden yollar Maşrapanın kalayı, Suya bulgur ezerim, |
Hey hızara hızara Dalda elma gızara Beni sana vermizler Başka yerden gız ara Gayadan öküz bakar Mendil aldım on beşe Dağdan kestim kereste Karşıda ala inek Kuş kafese girmiyor Evleri sarı boya Armut dalda bir iki İnce yazma düreyim Tavanlarda tencere |
|» “Maniler” sayfasına dön! «|
Mani Örnekleri / En Güzel Maniler – 2
| İstanbul’dan gelirken Aldım pilili etek Konuşmaya yüzün yok Manilere dikkat et Geline bak geline Motor geliyor motor Dere boyunda gezer Elimde zilli maşa Bahçelerde börülce Yeşil ipek bükerim Elmayı atan bilir Karanfil ektim gül bitti Tülbendimin bir yanı |
Avlunun dibi sarmaşık Yar oldum sana âşık Yar aklıma geldikçe Elimden düşer kaşık Gitme dedim de gittin Su üstünde sarayım Atma bana taş ile Kırklara giden olsa Elma attım nar geldi Şapkayı soldurmuş Ah fındığım fındığım Almışız kızınızı Ayran yapar yayıklar |
Eğdim fındık dalını Gel deşure deşure Ölmeden koydun beni Menşure teneşure Ey fındığım fındığım Fındık bahçelerinde Fındığa kaga derim Fındık toplayan gelin Fındık dalında direk Fındık dalında testi Fındık fıstık olur mu? Fındık içi işlerim Fındık kırdım iç ettim |
