Eksiltili Cümle Nedir?
Tarih: 11 Nisan 2019 | Bölüm: Dil-Anlatım | Yorumlar: 4 Yorum var.
Türkçede bir cümlenin kurulabilmesi için en önemli ve gerekli öge yüklemdir. Yüklemsiz cümle düşünülemez çünkü yüklem cümledeki yargıyı üzerinde toplayan ve diğer tüm ögelerin anlamını bir araya getirerek mantıklı bir anlam ortaya çıkaran ögedir. Bunun için genel bir kural olarak Türkçede “Yüklemsiz cümle olmaz.” deriz. Bu kuralın tek istisnası, eksiltili cümlelerdir. Bu cümlelerde, bir cümlede yüklem olarak görev yapabilen çekimli bir fiil veya ek fiil almış bir isim bulunmaz. Bu nedenle yargının eksik kaldığı düşünülerek bu tür cümlelere eksiltili cümle denilmiştir. Fakat eksik bırakılan kısım, okuyucu veya dinleyici tarafından zihinde tamamlanır ve yargı hava kalmaz.
Eksiltili cümleleri “Bir cümlenin oluşması için gerekli olan temel ögenin, yani yüklemin kullanılmadığı; eksik bırakılan kısmın okuyucunun veya dinleyicinin zihninde tamamlandığı cümlelerdir.” şeklinde tanımlayabiliriz. Bu cümlelere “kesik cümle” de denilmektedir. Genellikle karşılıklı konuşma (diyalog) cümlelerinde kullanılmakla birlikte, atasözlerinde ve pratik olarak verilen cevaplarda sık sık karşımıza çıkmaktadır. Bu tür cümleler bir çekimli fiil veya ek fiil almış bir isim içermezler. Okuyan veya duyan kişi, konuşmanın akışı gereği eksik kalan kısmı zihninde tamamlar ve yargı böyle meydana gelmiş olur.
“Düğün el ile, harman yel ile…” cümlesinin sonundaki üç noktadan anlayacağımız üzere, bu cümle yüklemi söylenmeyip eksik bırakılan bir atasözüdür. Biz zihnimizde onu “Düğün el ile, harman yel ile olur / yapılır / güzeldir.” şeklinde bir yüklem getirerek tamamlıyoruz. Fakat cümlenin orijinalinde bu yüklem olmadığı için, bu cümle eksiltili cümle örneğidir. Dikkat ederseniz cümlenin içinde hiçbir çekimli fiil veya ek fiil almış bir isim yoktur. “Toprağı taşlı yerden, kızı kardaşlı yerden…” cümlesinde de yine aynı durum söz konusudur. Cümlenin sonundaki yüklem söylenmemiş, bu kısmı okuyucunun tamamlaması istenmiştir. Yüklemi söylenmediği için bu cümle de eksiltili cümledir.
Kurallı ve Devrik Cümleler
Tarih: 11 Şubat 2015 | Bölüm: Dil-Anlatım | Yorumlar: 26 Yorum var.
Kurallı ve devrik cümle nedir, yüklemin yerine göre cümle türleri örnekleri ile ilgili hazırladığımız bu yazımız, cümlenin temel öğesi olan yüklemin konumuna göre yapılan bir sınıflandırmayı ifade etmektedir. Cümledeki yargıyı üzerinde toplayan yüklem cümlenin genellikle sonunda olmakla birlikte, başında veya ortasında da kullanılabilir. İşte bu duruma göre cümlenin özelliğini “kurallı” veya “devrik” olarak nitelendirmek mümkündür.
Türkçe Ural – Altay dil ailesine mensup olduğu için “özne + tümleç + yüklem” şeklinde bir cümle yapısına sahiptir. Yani Türkçede yüklemlerin, cümlenin en sonunda bulunması gerekir. Bu Türkçenin gramer özelliği olmakla birlikte, bir kuraldır. Bunun için yüklemi sonda olan cümlelere “kurallı cümle” denilmektedir. Fakat bazen söyleyiş farklılığı yaratmak, şiirsel ifadeler oluşturmak gibi nedenlerle bazen de farkında olmadan yüklemi cümlenin başında veya ortasında kullanabiliriz. İşte bu şekilde yüklemin sonda olmadığı cümlelere “devrik cümle” (kuralsız cümle) denilmektedir.
Yukarıdaki açıklamadan anlaşılacağı üzere, Türkçede bir cümlenin kurallı olabilmesinin tek şartı “yüklemin sonda olması“dır. Yüklemin sonda olmaması durumunda ise o cümle kesinlikle devrik olarak kabul edilir. Yüklem cümlenin sonu dışında, nerede bulunursa bulunsun o cümlelere kuralsız (devrik) cümle denilir. Aklınıza “Yüklemi olmayan cümleler nasıl adlandırılır?” gibi bir soru gelmiş olabilir. İşte tam da böyle yüklemi olmayan veya gösterilmeyen cümleler için “eksiltili cümle” terimi kullanılır.