Ekfiil (Ekeylem)
Tarih: 17 Eylül 2011 | Bölüm: Sözcük Türleri | Yorumlar: 3 Yorum var.
Bilindiği gibi bir cümlede hareketi (geniş anlamda) karşılayan bir fiilin bulunması zorunludur. Bu bazen oku-, kal-, gül- gibi fiillerle sağlanırken isim cümlelerindeki hareket, yani oluş, eklesen biçimbirimler yardımıyla sağlanır. Bunlar tarihsel süreç içinde fiillerden kısalarak ekleşmişlerdir. Bu fiillerden birincisi er- fiilidir. Eski Türkçe döneminde bir yardımcı fiildir ve bütün kiplerde çekimlenebilmektedir: “Buyrukı yeme bilge ermiş erinç.” (Kumandanları da akıllı imişler şüphesiz.)
Günümüzde er- fiili kısalmış ve imiş, idi, ise, iken gibi biçimlerde varlığını sürdürmektedir. Diğer bir ekfiil biçimbirimi durur fiilinden kısalan, üçüncü şahıslarda görülen ve bildirme eki olarak bilinen -DXr ekidir. Ekfiilin geniş zaman 1. ve 2. kişileri er- fiili ve kişi zamirlerinin kaynaşmasıyla oluşmuştur: öğrenciyim, öğrencisin, öğrenciyiz, öğrencisiniz. Ekfiilin geniş zaman 3. kişileri ise çok farklı anlamsal farklar oluşturan -DXr ekiyle sağlanmaktadır: öğrencidir.
Ekfiille ilgili diğer önemli bir özellik de onun gelecek zaman çekiminde kullanılmamasıdır. Bu yüzden öğrenci iyeceğim gibi bir yapı kabul edilebilir değildir. Ekfiille sağlanan ifadelerin gelecek zaman çekimi ol- fiiliyle kurulur. Yani, öğrenciyim, öğrenciydim, öğrenciysem gibi ifadelerin gelecek zaman çekimi öğrenci olacağım şeklindedir. Bu çekimin ekfiile benzeyen yönü ol- fiilinin ekfiil biçimbirimleri gibi oluş ifadesi taşımasıdır. Ol- fiilinin ekfiil işlevi gördüğünü aşağıdaki dönüşümler de destekler:
Ali öğrencidir. —-> Öğrenci olan Ali …
Genel olarak mastar (bkz. fiiller) olarak bir anlamı olmayan, isim ve isim soylu sözcüklere gelerek onları cümlede yüklem olarak kullandıran ve çekimlenmiş fiillere gelerek birleşik çekimli fiiller oluşturan “imek” fiiline ekfiil denir.
Bu fiilin dört basit çekimi bulunur. Basit çekimli durumda sadece isim soylu sözcüklerde bulunur. Üç bildirme (haber), bir dilek kipi bulunan bu fiilin çekimini şu şekilde gösterebiliriz.