Fiilde Çatı – Konu Anlatımı
Tarih: 16 Eylül 2015 | Bölüm: Dil-Anlatım | Yorumlar: 1 Yorum var.
Fiilde çatı konu anlatımı, fiil çatısı nedir ve alt başlıkları ile ayrıntılı olarak ele aldığımız bu sayfada konuyu örneklerle ve ders notlarıyla kolayca kavrayabilirsiniz. Fiilde çatı, Türkçe dersi 8. sınıf konusu olmakla birlikte dil bilgisinin en çok karıştırılan konularından biridir. Aslında fiillerin çatı özellikleri hakkında bazı ipuçlarına, nüanslara dikkat ederseniz, çatıları kolayca ayırt edebilirsiniz.
Fiilde çatı, iki başlıkta ele alınır. Bir cümlenin yükleminin özne ve nesne ile olan ilişkisine göre farklı çatı adlandırmaları yapılır. Öznesine ve nesnesine göre dört alt başlıkta incelenen fiil çatısı, yukarıdaki grafikte görsel olarak sunulmuştur. İsimlerinden de anlaşılacağı üzere, “öznesine göre” çatılar, yüklemi gerçekleştiren öznenin var olup olmadığına veya öznenin işin ne kadar içinde olduğu gibi bazı özelliklerine göre sınıflandırılır.
Edilgen Fiiller / Çatı Nedir?
Tarih: 7 Eylül 2015 | Bölüm: Dil-Anlatım | Yorumlar: 17 Yorum var.
Edilgen çatılı fiiller nedir, edilgen çatı örnekleri ve soru çözümüyle konu anlatımını bu sayfada bulabilirsiniz. Fiilde çatı konusunun öznesine göre alt başlıklarından biri olan edilgen fiiller, yüklemde belirtilen işi gerçekleştiren öznenin belli olmadığı, işin kim tarafından yapıldığının tahmin edilemediği cümlelerin çatı özelliğini ifade etmektedir. Yani edilgen cümlelerde gerçek veya gizli özne yoktur ve yüklemde gösterilen işi yapan kişi veya varlık belirsizdir.
Örneğin “Bahçedeki araçlar birer birer yıkandı.” cümlesinde, yükleme “Arabaları kim yıkadı?” sorusunu sorduğumuzda; arabaların kim veya kimler tarafından yıkandığı belli değildir. Kuşkusuz arabayı yıkayan birileri vardır; fakat bunlar hakkında en ufak bir tahminimiz olamayacağına göre, bu işi yapan özne cümlede yok kabul edilmektedir. İşte bu tür fiillere “edilgen çatılı fiil” denmektedir. Eğer cümle “Bahçedeki araçlar görevli tarafından yıkandı.” şeklinde olsaydı, arabayı yıkayan kişi (özne) belli olduğundan, yüklem etken çatılı kabul edilecekti.
Edilgen çatılı cümleler, özne ile yüklemin ilişkisine göre belirlenir. Bir cümlenin edilgen çatılı olup olmadığını anlamak için öncelikle yüklemi belirlenir ve yükleme “İşi yapan kim?” şeklinde bir soru sorulur. Eğer cevabını alamıyorsak, işte o cümleye edilgen çatılı diyebiliriz. Yani edilgen çatılı fiillerin gerçek veya gizli öznesi yoktur.
Fiil Çatısı
Tarih: 17 Eylül 2011 | Bölüm: Fiilde Çatı | Yorumlar: 1 Yorum var.
Daha önce de bahsedildiği gibi Türkçe biçim bilgisi söz dizimiyle ve dil bilgisinin diğer alanlarıyla yakından ilişkilidir. Fiil çatısı, biçim bilgisi ve söz dizimi arasındaki bağlantıyı, etkileşimi çok iyi gösterir. Fiile eklenen küçük bir ek, fiilin unsurlarında büyük değişikliklere yol açar. Bu yüzden burada kısaca fiil çatısından bahsetmek yerinde olacaktır.
Çekimli bir fiilden oluşan yüklemin nesne ve özneye göre gösterdiği durumlara çatı denir. Bundan hareketle, yüklemin isim soylu sözcüklerden oluştuğu cümlelerde çatının aranmayacağını söyleyebiliriz. Çatı; yüklemin nesne ve özneyle ilgisi olduğundan, sorularda karşımıza çoğu kez, nesne-yüklem ve özne-yüklem ilişkisi olarak çıkar. Şimdi bunları ayrı ayrı inceleyelim.
NESNE – YÜKLEM İLİŞKİSİ
Fiiller nesne alıp almamalarına göre değişik şekillerde adlandırılır. Bunları dört grupta inceleyebiliriz.
1. Geçişli Fiil: Nesne alabilen fiillerdir. Bir fiilin nesne alıp almadığının nasıl anlaşılacağını cümle öğelerinde “nesne” konusunda işlemiştik. Buna göre, fiil nesne alıyorsa geçişli olacaktır. Örneğin; “Etrafı daha iyi görebilmek için ışığı yaktı.” cümlesinde “yaktı” yüklemdir; “o” gizli öznedir. Nesneyi bulmak için “O neyi yaktı?” diye soruyoruz. “ışığı” cevabı geliyor. Öyleyse yüklem nesne almıştır; “yakmak” fiili geçişli bir fiildir.