Dizelerde bir atasözü ya da deyimi kullanma, açıklama sanatıdır. İrsal-ı mesel, atasözlerini kullanarak yapılan bir söz sanatıdır. İrsal, göndermek, mesel ise atasözü manasına gelir. Şiirde anlamı pekiştirmek, anlaşılır kılmak için yazıya konuyla ilgili atasözü koyarak yapılır.

ÖRN: Meseldir, gülşen-i âlemde bir gülle bahar olmaz.

İrsal-ı mesel: Söze güç katmak amacıyla bir dize ya da beyitte atasözü niteliğinde özlü söz kullanma sanatına irsal-ı mesel denir. İrsali mesel sanatında ortaya konan söz hiçbir zaman atasözü değil, atasözü değerinde, doğruluğu herkes tarafından kabul edilen, üzerinde tartşılmayacak kadar açık olan bir sözdür.

“Fani Karac’oğlan fani,
Veren alır tatlı canı,
Yakışmazsa öldür beni,
Yeşil bağla ala karşı.

Karacaoğlan

Cümlelerin ya da bir cümle içinde birden çok sözcüğün sonlarındaki ses benzerliğine seci denir. Seci, nesirde kullanılan uyak olarak da tanımlanabilir. Özellikle Divan nesrinde secili anlatım bir amaç sayılmıştır. Düz yazıda cümle içinde yapılan uyağa denir.

– İlahi, kabul senden, ret senden; şifa senden, dert senden İlahi, iman verdin, daim eyle; ihsan verdin,kaim eyle.
– Ten cübbesi çak gerek, gönül evi pak gerek.
– Ey gönlümün nuru, gönüllerin süruru!
– De gül idim ben sana mail sen ettin aklımı zail.

Karışık Örnekler:

Aynı kökten türeyen sözcükleri bir arada kullanmaya iştikak denir. Sözcük anlamı “türeme, türetme” olan “iştikak” sözcüğünün terim anlamı ise “aynı kökten türeyen birden fazla sözcüğü bir arada kullanmak” olarak açıklanmaktadır. Yani kökü aynı olan birden fazla sözcüğü aynı cümle içerisinde kullanmaya “iştikak” sanatı adı verilmektedir.

ÖRN: Ey beni lutfuyla yoktan var eden Rabb-i gafûr,
Mağfiret kıl eyledikte azm-i iklîm-i bekâ.
Enderunlu Vâsıf

(Ey beni iyiliğiyle, rahmetiyle yoktan var eden, bağışlayıcı merhametli Allah, sonsuzluk dünyasına, ahirete gittiğimizde bizi bağışla, bize merhamet et.)

Bir cümle ya da dize içindeki sözleri ters çevirerek söylemeye akis denir. “Akis” sözcüğünün, kelime –yani sözlük– anlamı, “geri dönme, yansıma”dır. Sözcüğün terim anlamı ise, “bir mısra içinde anlamlı bir ifadenin ters çevrilip, yine anlamlı bir ifadeye dönüştürülerek yerleştirilmesiyle yapılan sanat” olarak açıklanmaktadır.

Akis (yansıtma) sanatı, reklam sloganlarında da sıkça kullanılmaktadır. Tersten okunduğunda da anlamlı olan cümlelerde akis bulunmaktadır.

ÖRN: Dîdem ruhunu gözler gözler ruhunu dîdem,
Kıblem olalı kaşın kaşın olalı kıblem,
Nazmî

Birinci mısraın “Didem ruhunu gözler” ifadesi ters çevrilerek, “gözler ruhunu dîdem” anlamlı ifadesine dönüştürülmüş ve aynı mısrada yerleştirilmiştir. İkinci mısra da aynıdır.