Cümlenin Öğeleri
Tarih: 19 Eylül 2011 | Bölüm: Cümlenin Öğeleri | Yorumlar: 14 Yorum var.
Kelimeler tek başlarına sözlüksel birer öğedir. Türkçede kelimeler, ekler yardımıyla cümle içerisinde kullanıma girer ve öge olarak değişik görevlerde bulunurlar. Tek başlarına sözlüksel olarak isim, fiil, sıfat, zarf, zamir ve edattan biri iken cümle içerisinde; özne, yüklem, nesne, zarf tümleci veya yer tamlayıcısı olarak görev alırlar.
Bir duygu, düşünce veya durumu tam olarak anlatan sözcük ya da söz öbeklerine cümle denir. Bir cümlenin oluşması için en önemli şart, kip ve şahıs bildiren bir unsurun bulunmasıdır. Yani eğer cümle içinde herhangi bir söz, haber veya dilek kiplerinden herhangi biriyle çekimli halde bulunuyorsa o, bir yargı bildiriyor demektir. Yargı bildirmek ise cümle olmanın en önemli koşuludur. Şahıs bildirmek, cümle olmak için her zaman gerekli değildir.
Bir cümlede iki temel öge (özne ve yüklem/fiil) ve üç yardımcı öge (nesne, zarf tümleci, yer tamlayıcısı) yer alır. Türkçede cümlenin yapısını öge genişliğine bağlı olmak üzere aşağıdaki gibi özetleyebiliriz.
Cümle Dışı Unsur
Tarih: 19 Eylül 2011 | Bölüm: Cümlenin Öğeleri | Yorumlar: 1 Yorum var.
Cümlede yer alan her öğenin kendine has bir görevi vardır. Her öge, diğer öğelerle bağlantı kurma görevini üstlenmiş olan ekler vasıtasıyla bir araya gelir. Bu öğeler, cümlenin içerisinde yükleme bağlı olarak kullanılırlar. Yani özne ve yüklem, merkezde yer alırken; nesne, yer tamlayıcısı ve zarf tümleçleri onların etrafında yardımcı unsur olarak kullanılır. Bazı cümlelerde, bu beş öğenin dışında, özne ve yüklemle doğrudan bağlantılı olmayan unsurlar yer alabilmektedir. Konuşucu, konuştuğu konunun kapsamına ve amacına göre yüklemden bağımsız, cümle ile doğrudan ilişkisi olmayan unsurlar kullanabilir.
Diğer öğeler ile doğrudan bir bağ kurmayan bu tür unsurlara, cümle dışı unsurlar denir. Bu tür unsurlar, cümlenin başında veya sonunda bulunabildiği gibi cümlenin içinde de yer alabilirler. Yazıda, bu tür kullanımlar parantez içine alınarak, iki virgül arasında yazılarak veya iki kesik çizgi arasına alınarak yazılırlar. Bazen de bu unsurlar italik veya koyu puntolarla yazılmaktadır. Konuşmada ise bu unsurlar, tonlama veya vurgu yoluyla belirginleştirilir.
Cümle dışı unsurlar genellikle ünlem edatları, bağlama edatları, yan cümlecik veya çekimli fiili/ yüklemi olan bağımsız cümle olabilir.