Birleşik Zamanlı Fiiller
Tarih: 17 Eylül 2011 | Bölüm: Sözcük Türleri | Yorumlar: 8 Yorum var.
Bir fiilin birden fazla “zaman eki” (kip eki) almış hâline birleşik zamanlı fiiller denir. Bilindiği üzere bir fiilin çekimlenirken, mutlaka kip ve şahıs eki alması gerekir. İşte bazen, fiiller birden fazla kip ekini alabilirler. Bir fiilin birden fazla kip ekini aldığı durumlara “birleşik zamanlı fiiller” denilmektedir.
Basit zamanlı fiil, fiilin tek bir zaman veya kip bildirecek şekilde çekimlenmesiydi. Birleşik zamanlı fiil ise, fiilin birden çok kip ve zaman bildirecek biçimde çekimlenmesiyle oluşur. Basit çekimli fiillere ekfiilin getirilmesiyle yapılır. Üç grupta incelenir.
Birleşik zamanlı fiillerle, birleşik fiiller birbiriyle karıştırılmamalıdır. Burada anlatılan konu, fiillerin aldığı zaman ekleriyle ilgilidir. Birleşik fiil ise, yapısına göre bir fiilin birden fazla sözcükten meydana gelmiş olmasıdır. Bir yardımcı fiil alarak oluşan fiiller, birleşik fiildir. Birleşik zamanlı fiiller ise, fillerin yapısal özelliklerinden bağımsızdır. Yalnızca birden fazla zaman (kip) eki almış olması önemlidir.
a. Hikaye Birleşik Zamanı: Fiilin basit çekiminden sonra ekfiilin “idi” şekli getirilerek yapılır.
Gel-miş-idi-m —-> gelmiştim
Yukarıdaki örnekte görüldüğü üzere, “gel-” fiili, hem duyulan geçmiş zaman eki olan “miş” ekini hem de görülen geçmiş zaman eki olan “ti” ekini alarak “birleşik zamanlı bir fiil” meydana getirmiştir. Bu fiili adlandırırken “gelmek fiilinin öğrenilen geçmiş zamanının hikayesi” deriz.
Biliyorduk (Bilmek fiilinin şimdiki zamanının hikayesi)
Çözmeliydik (Çözmek fiilinin gereklilik kipinin hikayesi)
Bazen ekfiille çekimli fiil arasına başka ekler girebilir.
“Alacak mıydı?” sözünde araya “mi” soru edatı girmiş, “açmışlardı” sözünde ise araya “-ler” çoğul eki gelmiştir.
Birleşik Fiiller
Tarih: 17 Eylül 2011 | Bölüm: Sözcük Türleri | Yorumlar: 74 Yorum var.
İki veya daha fazla sözün bir araya gelerek kendi anlamlarından farklı bir anlam verecek ve bir hareketi karşılayacak biçimde kalıplaşmasıyla oluşan fiillerdir. Yapılışına göre üç grupta incelenebilir:
a. Yardımcı Fiille Yapılan Birleşik Fiiller
Bir yardımcı fiille ondan önce gelen adsoylu bir sözcükten oluşur. Yardımcı fiil olarak “etmek, olmak, eylemek, kılmak” gibi fiiller kullanılır.
Etmek
“Bu olay beni çok tedirgin etti.”
“Gelmeden önce mutlaka telefon ederdi.”
“Akşamki yemek beni rahatsız etti.”
“Her şey yoluna girer, biraz sabret.”
Yukarıdaki cümlelerde altı çizili sözler birleşik fiildir. Bu fiillerde daha çok isim görevindeki sözcüğün anlamı hakimdir. “Etmek” yardımcı eylemi bazı cümlelerde kendi anlamında da kullanılabilir:
“Bu ev söylendiği kadar etmez.” cümlesinde “etmek” eylemi “değer, tutar” anlamında kullanılmıştır. Bazen “etmek” yardımcı fiiliyle isim arasına başka sözcükler girebilir. “Çok ağır işler yüklendi sırtına, ama şikayet bile etmedi adam.” Bu tür fiillerde isim soylu sözcük çoğu zaman çekim eki alamaz. Ancak bazen istisnalar görülebilir. “Hele bir dediğini yapma, sana ne işler eder görürsün.” cümlesinde “işler” sözcüğü çoğul eki almıştır.
Olmak
“Adam birden ortalıktan yok oldu.”
“Soğukta uzun süre kalınca hasta olmuş.”
“Konuşmacının sözlerine herkes mest oldu.”
“Bu küçük odaya iki gündür hapsolduk sanki.”
Yukarıdaki cümlelerde altı çizili eylemler birleşik eylemdir. “Kardeşim bu yıl doktor olacak.” cümlesinde “olmak” eylemi meslek bildirmiş. Bu tür kullanımlarda da birleşik fiil yapmıştır.