Fiil çekiminde, “fiil + kip + şahıs” kuralı hareket noktamızdır. Peki bu kuraldaki kip nedir? Aslında buradaki kip, fiile zaman, haber, durum, tasarlama, bildirme veya dilek anlamı kazandırmaya yarayan bir ektir. Yani fiilin geçici olarak bir anlam yüklenmesini kipler sağlar. Bu kipler sayesinde fiilin hangi zamanda yapıldığını, eylemi gerçekleştirecek kişinin niyetini anlamak mümkündür.

Türkçede çekimli fiiller genellikle cümlede yüklem olarak görev alırlar. Yüklemler ise cümlede gerçekleşen işin ne zaman yapıldığını veya çeşitli anlam özelliklerini belirler. O hâlde nasıl ki İngilizcede “simple past tense” gibi bir zaman varsa, Türkçedeki de “geçmiş zaman” cümlelerini oluşturan işte bu kip ekleridir. Örneğin “Amerika’da Irma Kasırgası çok büyük yıkımlara neden olmuş.” cümlesinin yüklemi olan “olmuş” çekimli fiilinde, “-muş” kip eki kullanılmıştır. Bu kip eki, olayın geçmiş zamanda kaldığını ve başka birinden duyulduğunu ifade etmektedir.

Kip ekleri, eklendikleri fiile göre ses uyumuna girerler. Mesela görülen geçmiş zaman eki olan “-di“, geldiği kelimenin ses yapısına göre “-dı, -di, -du, -dü, -tı, -ti, -tu, -tü” şekline dönüşebilir. Bu eklerden yalnızca şimdiki zaman “-yor” ekinin başka bir şekli yoktur. Bunun için bu ek ünlü uyumlarını bozar. Ayrıca tüm kip ekleri, yeni bir kelime oluşturmadığından çekim eki olarak kabul edilir.

Türkçede sözcüğün anlamı konusunda kelimelerin somut ve soyut anlamlı olma özellikleri bulunmaktadır. Genellikle isimler için bu özellikler ön plana çıkmış olmakla birlikte, fiillerin veya sıfatların da somut ya da soyut olabildikleri görülmektedir. Sınavlarda karşımıza çıkan bu konuyu öğrenmek, konu anlatımımız sayesinde beş dakikanızı almayacaktır.

Yukarıdaki görselde de gördüğünüz üzere, bu konu aslında beş duyu organımızla ilgilidir. Beş duyumuz; görme, işitme, koklama, tatme ve dokunmadır. Bu duyularımızın en az biriyle algılayabildiğimiz herhangi bir canlı, varlık, eşya veya nesne “somut” anlamlıdır. Örneğin bilgisayar; görülür, dokunulur veya sesi işitilebilir. O hâlde bu somut bir kelimedir. Bunun tam tersi olan ve beş duyumuzun en az biriyle algılayamadığımız kavram veya eylemler de “soyut” olarak tanımlanır. Mesela sevgi; görülemez, tadılamaz, duyulamaz…

Bu şekilde konuyu özetledikten sonra, somut ve soyut anlamlı kelimeler hakkında hazırladığımız örnekli konu anlatımlarına aşağıdaki bağlantılardan göz atabilirsiniz.

Sözcükte anlam konularından soyut anlamlı kelimeler, genellikle beş duyu organımızla algılayamadığımız kavramları ifade etmek için kullanılır. Soyut kelimeler dokunamadığımız, göremediğimiz, duyamadığımız, tadına bakamadığımız veya koklayamadığımız kavramlardır. Örneğin “merak” kelimesi beş duyu organımızdan en az biriyle hissedemediğimiz için soyut anlamlıdır. Eğer algılayabilseydik, somut anlamlı kelime olurdu.

Türkçede eşya, nesne veya varlıkları karşılayan tüm kelimeler somuttur. Çünkü bunlar duyularımıza hitap edebilir. Bazısını görebilir, bazısına dokunabiliriz. İşte bunların dışında kalan, düşünce veya hayal ürünü olan, algılayamadığımız kavram veya eylemler soyut anlamlıdır. Özlem, bir kavramdır. Bu kavram algılanamaz; çünkü ancak kişinin psikolojisi veya düşünceleri ile ilgili bir durumdur.

Soyut anlamlı kelime örnekleri: merak, korku, heyecan, üzüntü, kaygı, teknoloji, sevinmek, vicdan, mutluluk, huzur, aşk, akıl, düşünce, cimri, başarı, inanç… Burada sıralanan kelimelerin hiçbirini algılayamayız. Bu kavramlar ve eylemler insanın zihninde yarattığı anlamları karşıladığı için soyut anlamlı olarak kabul edilmektedir. Ayrıca isimler gibi, sıfat ve fiillerin de soyut olabilme özellikleri bulunmaktadır.

Türkçede somut anlamlı kelimeler, beş duyu organımızla algılayabildiğimiz isimleri karşılamaktadır. Koklama, işitme, tatma, dokunma ve görme duyularından en az biriyle hissedebildiğimiz tüm varlıklar somuttur. Örneğin araba, görebildiğimiz ve dokunabildiğimiz bir varlıktır. O hâlde bu kelime somut bir isimdir. Somut kelimelerin tam tersi ise soyut kelimelerdir. Bunları duyularımızla algılamamız mümkün değildir.

Dilimizdeki tüm isimler bir varlığı ya da kavramı karşılar. Kavramlar düşünce boyutundaki kelimelerken, varlıklar duyu organlarımıza hitap edebilen kelimelerdir. İşte somut anlam, varlıkları kapsar. Yani elle tutulabilen, gözle görülebilen, burnumuzla koklayabildiğimiz, derimizle dokunabildiğimiz veya hissedebildiğimiz, dilimizle tadabildiğimiz tüm nesneler varlıktır ve bunlar somut anlamlıdır. “Kavram nedir?” başlıklı yazımızdan bu konunun ayrıntılarını öğrenebilirsiniz.

Somut anlamlı kelimelere örnekler: kitap, araba, telefon, Güneş, su, rüzgar, elma, soğuk, gürültü, ışık, sarı, taş, koku, çiçek… Burada bir şey dikkatinizi çekmiş olmalı, kelimelerin tamamı isim veya sıfat. Çünkü genellikle isim ve sıfatlar somut veya soyut anlamlı olarak kabul edilir. Mesela fiillerin somut veya soyut anlamlı olma özellikleri sorularda daha az karşımıza çıkmaktadır.