Türkçedeki söz sanatlarından biri olan kişileştirme, sorularda sıklıkla karşımıza çıkmakta ve benzetme gibi diğer söz sanatlarıyla birbirine karıştırılmaktadır. İnsan özelliklerini doğadaki diğer canlılara aktarma şeklinde gerçekleşen bu sanata dair örnek cümleleri, dikkat edilmesi gereken püf noktalarını bu yazımızda ele alacağız.

Kişileştirmeyi “insana ait özellikleri, insan dışındaki canlı veya cansız varlıklara aktaran mecazlı anlatım tekniği” şeklinde tanımlayabiliriz. Türk Dil Kurumu, “Cansız varlıkları veya hayvanları insanmış gibi gösterme, canlandırma, teşhis.” şeklinde açıklama yapıyor. Temelde, insan özelliklerini başka varlıklara yükleme olarak akılda tutulabilir.

Kişileştirme sanatı, adından da anlaşılacağı üzere “insanlaştırma” çabası içerir. Yani burada insan dışında bir varlık ve bu varlığa yüklenecek bir insan özelliği gereklidir. Peki insanlar kişileştirilemez mi? Elbette hayır, kişileştirilemez. Çünkü insanlar, zaten bir kişidir. Ancak insan dışındaki varlıklar kişileştirilebilir, insana benzetilebilir.

Kelimenin anlamından hareketle anlaşılabileceği üzere, “azımsama” cümleleri bir şeyi yeterli bulmama anlamını ifade etmek için kullanılır. Azımsama, TDK tarafından “Bir şeyin umulduğundan az olduğu yargısına varmak, az görmek, az bulmak” şeklinde tanımlanmaktadır.

Her ne kadar küçümseme cümleleriyle karıştırılsa da, azımsama cümleleri bir şeyin az olduğunu ifade etme, yeterli görülmeyen bir durumu vurgulama amacı taşır. Küçümseme cümleleri ise aşağılama, kibirlenme, küçük görme duygularını taşır. Yani aslında bu iki cümle türü birbirinden çok farklıdır.

Örnek: – Bu çalışmayla mı Türkiye birincisi olacaksın?

Yukarıdaki sözü söyleyen kişi, karşısındaki kişinin çalışmasını Türkiye birincisi olması için yeterli görmemekte ve bunu vurgulamaya çalışmaktadır. Bunun için bu azımsama cümlesidir. Burada dikkat edilmesi gereken diğer bir husus ise, aslında kişinin istese daha fazla çalışabileceğini ve böylece Türkiye birincisi olabileceğini hissettirmektir.

Cümlenin anlam özelliklerinden biri olan küçümseme cümleleri, genellikle bir alay, aşağılama ifade etmek için kullanılır. Küçümseme; “bir kişiyi, olayı veya durumu önemsiz, değersiz bulmak, küçük görmek” olarak tanımlanabilir. Bu tarz cümlelerde genellikle kişinin beğenmeyişi, kibirlenmesi söz konusudur. Bir kişinin çabasını veya ortaya koyduğu çalışmasını beğenmeyip, onu yerme işinin ta kendisidir.

“O da eli fırça tutan herkes gibi, büyük bir ressam olduğunu zannediyor.” cümlesinde, bahsi geçen kişinin kendini büyük bir ressam olarak görmesinin yersiz olduğu, onun aslında pek de başarılı bir ressam olmadığı ifade edilmeye çalışılıyor. Bu sözlerin sahibi, bahsi geçen kişiyi küçümsemekte, onu beğenmemekte ve hafife almaktadır.

NOT: Sadece kişiler değil, diğer varlıklar, olaylar veya düşünceler de küçümsenebilir.

Örnek: – Böyle odun bir adamın kibarlığı ancak bu kadar olur!

İsim tamlamaları içerisinde belirtili ve belirtisiz isim tamlamalarının dışında bir de takısız ve zincirleme isim tamlamaları bulunmaktadır. Bu isim tamlamalarının belirtisiz veya belirtili isim tamlamaları başlığı altında incelenmesi gerektiği düşünülse de, sınavlarda ayrı isimlerle sorulduğu için sizlere ayrıntılı olarak farklarını ve açıklamalarını göstermeye çalışacağım.

Zincirleme İsim Tamlaması

En az üç tane ismin, bir anlam bütünlüğü içerisinde farklı bir kavramı veya nesneyi karşılamak üzere arka arkaya gelmesiyle oluşan tamlamalardır. Aslında bu tamlamanın oluşma mantığı şöyledir: Bir tane belirtili veya belirtisiz isim tamlaması düşünelim. O tamlamanın tamlayanı veya tamlananı yine bir isim tamlaması oluşturduğunda, üç kelimelik bir zincirleme isim tamlaması oluşmaktadır.

Örneğin, “bahçe kapısı” bir belirtisiz isim tamlamasıdır. Bu tamlamanın tamlayanı olan “bahçe” kelimesiyle yeni bir tamlama oluşturup “okul bahçesi” diyelim. Birleştiğinde “okul bahçesinin kapısı” tamlaması meydana gelir ve bu zincirleme isim tamlaması olarak adlandırılır.