- Çokbilgi.com - https://www.cokbilgi.com -

Zincirleme ve Takısız İsim Tamlaması

takısız ve zincirleme isim tamlaması

İsim tamlamaları içerisinde belirtili ve belirtisiz isim tamlamalarının dışında bir de takısız ve zincirleme isim tamlamaları bulunmaktadır. Bu isim tamlamalarının belirtisiz veya belirtili isim tamlamaları başlığı altında incelenmesi gerektiği düşünülse de, sınavlarda ayrı isimlerle sorulduğu için sizlere ayrıntılı olarak farklarını ve açıklamalarını göstermeye çalışacağım.

Zincirleme İsim Tamlaması

En az üç tane ismin, bir anlam bütünlüğü içerisinde farklı bir kavramı veya nesneyi karşılamak üzere arka arkaya gelmesiyle oluşan tamlamalardır. Aslında bu tamlamanın oluşma mantığı şöyledir: Bir tane belirtili veya belirtisiz isim tamlaması düşünelim. O tamlamanın tamlayanı veya tamlananı yine bir isim tamlaması oluşturduğunda, üç kelimelik bir zincirleme isim tamlaması oluşmaktadır.

Örneğin, “bahçe kapısı” bir belirtisiz isim tamlamasıdır. Bu tamlamanın tamlayanı olan “bahçe” kelimesiyle yeni bir tamlama oluşturup “okul bahçesi” diyelim. Birleştiğinde “okul bahçesinin kapısı” tamlaması meydana gelir ve bu zincirleme isim tamlaması olarak adlandırılır.



Örnekler: İsiklal Marşı‘nın yazarı, cep telefonu numarası, kentin sağlık sorunları, kitabın baskı ücreti, Türk dünyası topluluğu, arkadaşın çocuğunun okul masrafları, evin ihtiyaç listesi, Gökçe’nin yazılı soruları, hava tahmin raporu, keman dersi notaları, oğlumun sırt çantası…

Örnek cümleler: Öğretmenin not defteri, her öğrencinin kabusudur.
Arabanın hava yastığı arızalanmış, tamir ettireceğim.
– Dün hava tahmin raporları yağmur yağacağını söylüyordu.
– En çok konuşulan şey sınav sorularının zorluğuydu.
– Bugün şube müdürünün makam odasında toplantı yaptık.

Takısız İsim Tamlaması

Belirtisiz isim tamlamalarında, tamlayan ek almaz; fakat tamlanan yine iyelik eki alır. Örneğin “gül kokusu” belirtisiz isim tamlamasıdır ve tamlanan yine “-(s)u” iyelik ekini almıştır. Öyle tamlamalar vardır ki, hem tamlayanı hem de tamlananı ek almaz. İşte bu tamlamalara takısız isim tamlaması denir. Takısız isim tamlamaları, genellikle tamlayanın neden yapıldığını belirtmek için kullanılır.

Örnekler: çelik kasa, inci kolye, altın yüzük, gümüş tepsi, bakır kablo, cam kavanoz, kum saati, tahta kalem, taş köprü, demir kapı, ahşap dolap, çelik tencere, yün çorap, plastik bidon, alçı heykel, mermer sütun…

NOT: Sıfat tamlamalarıyla takısız isim tamlamaları karıştırılmamalıdır. Tamlanan “-dan yapılan” eki getirdiğimizde eğer anlamlı oluyorsa, takısız isim tamlamasıdır; anlam bozuluyorsa sıfat tamlamasıdır.

Örnek: – taş kalpli (sıfat)
– elmas (-tan yapılmış) bileklik

Örnek cümleler: – Saray’daki mermer sütunlar çok dikkat çekiyordu.
Doğum gününde ona bir gümüş kolye aldım.
– Tüm parasını çelik kasada saklıyordu.
– İstanbul’daki yangında üç ahşap ev yanarak kül oldu.
– Nice insan kağıt mendil satarak geçimini sağlamaya çalışıyor.
– Yeni aldığın deri mont sana çok yakışıyor.

Orkun KUTLU

Orkun Kutlu