Türkçede tıpkı eş anlamlı kelimeler gibi, sözcükte anlam teması altında yakın anlamlı kelimeler diye bir terim vardır, ki genellikle eş anlamlı kelimelerle karıştırılır. Kelimenin anlamıyla hareket edilince, anlamları birbirine yakın olan sözcükler gibi düşünebiliriz. Fakat burada bir nüans vardır. Eş anlamlı kelimeler doğrudan aynı anlamı karşılayan kelimelerdir; fakat yakın anlamlı kelimeler her zaman aynı anlamı karşılamaz, genellikle benzer anlamlar için kullanılabilirler.
“Hediye – armağan” kelimeleri arasında eş anlamlılık ilişkisi vardır. Bu kelimeler tüm cümlelerde birbirinin yerine kullanılabilir, her zaman aynı anlamı taşırlar. Fakat öyle kelimeler vardır ki bunları bazen birbirlerinin yerine kullandığımızda anlam bozulmadığı hâlde, aslında aralarında küçük farklar bulunur. Anlamdaki bu farkları genellikle günlük dilde görmezden geliriz ve bu kelimeleri yakın anlamlı olarak birbirinin yerine kullanabiliriz.
Tanımlayacak olursak, “tamamen aynı anlamı karşılamayan, aralarında küçük farkların bulunduğu; fakat anlam olarak çok yakın oldukları için birbirlerinin yerine kullanılabilen kelimelere” yakın anlamlı kelimeler denilir. Örneğin “dost – arkadaş” kelimeleri yakın anlamlıdır. Fakat “dost” ile “arkadaş” kelimeleri arasında fark vardır. Dost, arkadaştan daha yakındır ve aradaki sevgi – saygı daha yoğundur. Fakat bu kelimeleri günlük hayatta birbirinin yerine kullanmayı yanlış bulmadığımız için bu kelimeler yakın anlamlı kabul edilir.
Örnek: Yağmur, söylediğim sözler nedeniyle bana alınmış.
Yağmur, söylediğim sözler nedeniyle bana darılmış.
Yağmur, söylediğim sözler nedeniyle bana küsmüş.
Yağmur, söylediğim sözler nedeniyle bana gücenmiş.
Yukarıdaki örnek incelendiğinde, aslında dört cümlenin de günlük konuşma dilinde aşağı yukarı aynı anlamı karşıladığını görebiliriz. Fakat bu cümleler arasında normalde bir anlam farkı vardır ve olmalıdır. Çünkü altı çizili her kelime, aslında Türkçenin anlatım zenginliği içinde farklı bir anlamı ifade etmektedir. Alınmak ile küsmek, kuşkusuz birbirinden farklı anlamları karşılamasına rağmen cümlelerde benzer anlamları ifade edebildikleri için bu kelimelere yakın anlamlı diyoruz.
NOT: Yakın anlamlı cümleler genellikle Türkçe kökenli kelimeler arasında yoğun bir şekilde karşımıza çıkmaktadır. Ayrıca kelimelerin yakın anlamlılığı, kullanıldığı cümlelerde üstlendiği anlama göre farklılık gösterebilir.
Yakın Anlamlı Kelime Örnekleri
alçalmak – inmek
bağımsız – özgür – serbest
bakmak – seyretmek
beklemek – durmak
bıkmak – usanmak – bezmek
çabalamak – çalışmak
çekinmek – kaçınmak
çevirmek – döndürmek
çile çekmek – zahmet çekmek
doğru – dürüst
donmak – üşümek
eş – dost – ahbap – arkadaş
gece – karanlık
grup – küme
hısım – akraba
istemek – dilemek – arzu etmek
kaçmak – sıvışmak
kavga – savaş
kırılmak – darılmak
kovmak – atmak – çıkarmak
kumsal – kıyı – sahil
küsmek – gücenmek – darılmak
mutluluk – sevinç
pratik – işlevsel
rahat – huzur
sonuç – karar
söylemek – demek – konuşmak
stres – gerginlik
süslemek – bezemek
şevk – istek
uğraşmak – didinmek
uyumak – yatmak
üzüntü – keder
yalan – yanlış
yollamak – göndermek
yürekten – candan
Cümle Örnekleri
– Akşam yemeğe dostumu çağırdım.
– Akşam yemeğe arkadaşımı çağırdım.
– Gurbetteki akrabalarımıza kartpostal gönderdim.
– Ağabeyimi bugün askere yolladık.
– Bu manzara tüm stresimizi aldı.
– Trafik sıkışınca bir anda gerginlik yaşandı.
– 23 Nisan dolayısıyla okulumuzu süsledik.
– Tamamı elde yapılan bu halılar, Türk motifleriyle bezenmiştir.
– Bu alet sayesinde pratik bir şekilde ağaçları ilaçlamak mümkün.
– Çok işlevsel bir makine tasarlamışsınız.
Orkun KUTLU
