Kımızdan ya da kımızı anımsatan içkiden ilk söz eden, Homeros. İlyada’da Türkçeye “kısrak sağan” diye çevirebileceğimiz bir içkiden söz ediyor. Heredot da aynı içkiye değiniyor. Çinli ünlü tarihçi Sıma Çyen kımızı Hunların içkisi olarak anıyor. Çinli tarihçi Hyung-Nulann Tarihi adlı yapıtında Hunlardan şöyle söz ediyor:
Çin’in kuzey kıyılarında kısrak beslerler. Bunlara binmezler, sütünden “Chuglo” denen bir tür içki yapıp içerler.
Batı Hunlardan kalan otuz-kırk sözcük arasında bir de içki adı var. Bu sözcük kimos’tur. Bal rakısı olarak tanımlanır. Ve sözcüğün kımız sözünün karşılığı olduğu varsayılır Ne ki bu sav kesin değildir. Nedeni şu; bal rakısı Hunlardan önce de Avrupa’da kullanılır.
Ne ki, bal rakısını anımsatan bir içki ile Divanda, karşılaşırız. Kaşgarh Mahmut, kumlak başlığında şu bilgileri verir:
Kıpçak illerinde yetişir, yaprağı fasulye yaprağına benzer, sarmaşık gibi bir ot. Balla karıştırılarak şarap yapılır. Bu ot denizde bulunan gemiye alınacak olursa fırtına kopar, dalgalar çıkar, gemi sallanır, içindekiler batacak gibi olur.
Osmanlılarda da bal şarabının olduğu söylenir. Kaynatılarak yapılan bal şarabının Osmanlı’da bolca içildiği bildirilir. Kök Türklerde buğday ve dandan yapılan, begni adlı bir içkiden söz edilir. Bu sözcük Dz’van’da bekni biçiminde geçer ve “buğday, darı, arpa gibi şeylerden yapılan içki, boza” biçiminde açıklanır. Divan’da ayrıca bor sözcüğü de geçer: “Şarap, sucu” olarak açıklanır. Bir de örnek verilir.
Şu savda da gelmiştir. “Şarap olmadan sirke olma.” Bu sav büyüklük taslayan çocuklar için söylenir.
Divan’da şarap karşılığı geçen başka bir sözcük de süçik sözcüğüdür. Ne ki bu sözcük de iki anlamlıdır. “Tatlı” ve “şarap” anlamlarında kullanılır. Kaşgarlı sözcüğü şöyle açıklar:
Şarap. Bu sözcük birbirine karşı iki anlamı bildirir, ila: Ilı Deresi halkı olan Yağma, Tohsı, Çigil boylan şaraba kızıl şarap demek olan, kızıl süçik adını verirler.
Şarap sözü Türkçe değil. Şarap ‘in Türkçe karşılığı çakır. Divanda sözcük çağır biçiminde geçer ve “şarap, şıra” biçiminde açıklanır ve bir açıklama getirilir: “Bu sözcük birbirine karşıt iki anlamı karşılar.” Sözcüğün bir yandan “meşrubat“, öte yandan “alkollü içki” anlamlarına geldiği böylece vurgulanmış olur. Bu sözcük günümüzde yalnız bir deyimde kalmış: Çakırkeyf olmak. Hani tatlı sarhoşluğu anlatan bir deyim. Oysa çakır sözü eski sözlüklerimizde geçiyor. Abuşga Sözlüğünde17 sözcük şöyle açıklanır:
Çağır, çakır: Süci demektir. Bir ikilikte geçer. Divan’da bir de agartgu sözcüğü geçer. Anlamı şöyle verilir: “Şerbet gibi, buğdaydan yapılan bir tür bira, şarap, içki.”
Oğuzlar boza da yaparlar. Bilindiği gibi yoğurt, Türk bozkırlarından dünyaya yayılmıştır. Çin kaynaklarına göre, Hunlar arasında bir de lo adlı içki yaygındır. Bu içki, yoğurda (ya da kımızın) kiraz ve kaysı ile tat verilmesi ile elde edilir.