- Çokbilgi.com - https://www.cokbilgi.com -

Tanım Cümleleri

tanım cümleleriTanım cümleleri, herhangi bir varlığın ya da kavramın ne olduğunu, zihnimizde canlanması gereken şeyleri ifade eden cümlelerdir. “Bir kavramın niteliklerini eksiksiz olarak belirtme veya açıklama, tarif” olarak ifade edilen “tanım” kavramından anlaşılacağı üzere, bu tarz cümleler ansiklopedi veya sözlüklerde açıklanan anahtar kelimelerin ilk cümlelerini andırır. Örneğin bir ansiklopediyi açıp, “Bukalemun nedir?” sorusuna cevap aradığımızı düşünelim. Bulduğumuz “bukalemun” maddesinde, “Boyu 30 cm’yi bulan, renk değiştirmesiyle ünlü bir tür sürüngendir.” şeklinde bir açıklama buluruz. İşte aklımızdan geçen sorunun yanıtı olan bu cümle, bir tanım cümlesidir.

Bir varlığa ya da kavrama ait niteliklerin belirtildiği cümlelere tanım cümlesi denir. Bir kavramın, bir varlığın anlatıldığı cümleye “… nedir?” sorusunu yönelttiğimizde cevap alabiliyorsak bu cümle bir tanım cümlesidir. Örneğin “Redif, dize sonlarındaki ekler arasındaki ses benzerlikleridir.” cümlesinde, “redif nedir?” sorusunun cevabıdır, o hâlde bu cümle redifi tanımlayan bir cümledir diyebiliriz. Tanım bildiren yargılar “nedir?” sorusuna açıklayıcı ve tanıtıcı bir cevap verir. “Bilim, fen konularıyla siyasal, ekonomik ve toplumsal konuları açıklayıcı veya yorumlayıcı niteliği olan gazete veya dergi yazısına makale denir.” cümlesi “makale nedir?” sorusuna cevap verdiği için tanım bildiren bir yargıdır.

NOT: Tanımlama, aynı zamanda düşünceyi geliştirme yollarından biridir. Yazılı veya sözlü anlatımda tanımlar, özellikle soyut kavramları veya anlaşılması güç konuları karşımızdaki kitleye en kısa yoldan aktarmanın en basit yöntemidir. Günlük hayatta sık sık kullandığımız bu türden cümleler, cümlede anlam konusunun alt başlığı olarak sınavlarda sıkça karşımıza çıkmaktadır.

Örnek: – Sevgi, sahip olduğumuz en asil duygudur.
– Kişinin kendini başkasının yerine koymasına empati denir.
Askerlik, Türk milletinin her ferdinin ilk mesleğidir.
– İş, oluş, durum bildiren sözcüklere fiil adı verilir.

– Yeni kitabım, aslında hayallerimle hayatımın savaşıdır.
– Ünlü kişilerin kendi yaşamlarını anlattıkları yazılara otobiyografi denir.
– Çokbilgi.com, Türkçe ve edebiyat alanında bilgi kaynağıdır.
– 21. yüzyılda televizyon bir aptal kutusudur.
– Dil, canlı bir iletişim aracıdır.
– Tuz, yüz yıllardır kullanılan bir baharattır.
– Gözler, kalpteki duyguları yansıtan aynadır.



UYARI: Tanım cümleleri her zaman nesnel olmak zorunda değildir. Sorularda tanım cümlelerinin nesnel olup olmaması, özellikle sorulmadığı zaman dikkate alınmamalıdır. Bir kişi kendi duygu ve düşüncelerine göre de tanımlar yapabilir. Yani öznel veya nesnel tanımlar yapmak mümkündür.

Örnek: – Mavi gökyüzü, sonsuzluğun simgesidir. (öznel tanım)
Çin Seddi, dünyanın en uzun duvarıdır. (nesnel tanım)
– Bu proje, dünyayı değiştirecek bir buluştur. (öznel tanım)
– Ankara, Türkiye’nin başkentidir. (nesnel tanım)

Örnek Sorular

1. Aşağıdakilerden hangisi öznel bir “tanım” cümlesidir?
A)
Samimilik, bir insanın bir iş üzerine iyice düşündükten sonra canı pahasına da olsa savunmayı göze alarak ortaya çıkardığı kanısıdır.
B) Üçgen, uç uca gelmiş üç doğru parçasını oluşturduğu, üç tepe noktası ve üç açısı olan geometrik biçimdir.
C) Antoloji, bir şairin, bir yazarın, bir dönemin bir türün tipik metinlerin seçilip bir araya toplanmasıdır.
D) Fabl, insan özelliklerini hayvanlara aktararak yazılmış eğlenceli, ders verici veya hicvedici hikâyelerdir.

Çözüm: İlk üç seçenekteki tanımlar herkes tarafından kabul göreceği için nesneldir. Fakat “D” seçeneğindeki tanım, kişinin kendi duygu ve düşüncelerini içerdiği için özneldir.


2. Aşağıdakilerden hangisi “tanım” cümlesi değildir?
A) Hayat silgi kullanmadan resim çizme sanatıdır.
B) Bazılarının gerçek yüzlerini gören insanlar lanetlidir.
C) Yaşamak kelimelerin arkasına dokunmaktır.
D) Tecrübe her maskenin ardında duranı tanımaktır.

Çözüm: “B” seçeneğinde “… nedir?” gibi bir soru sorup cevap alamıyoruz. Yani herhangi bir şey tanımlanmamış, sadece lanetli insanların bir özelliği belirtilmiştir. Diğer seçeneklerde ise “hayat, yaşamak, tecrübe” tanımlanmıştır. Yani cevap “B” seçeneğidir.


(I) İstemek temeli bakımından acı çekmeyi gerektirir. Yaşamak istemekten başka bir şey olmamalı. (II) Hayatın tümü, özü bakımından acıdan başka bir şey değildir. (III) İnsan ne kadar yüceyse acısı da o ölçüde fazladır. (IV) İnsanın hayatı, yenileceğinden hiç şüphe etmeksizin, var olmaya çalışmak için harcanmış bir çabadır.
3. Yukarıda numaralanmış cümlelerden hangisi “tanım” cümlesidir?
A) I. B) II. C) III. D) IV.

Çözüm: İnsanın hayatının bir çaba olduğu, ayrıntılarıyla “D” seçeneğinde nedir sorusuna cevap verebilecek şekilde tanımlanmıştır. Yanıt “D” seçeneğidir.


(I) Denemecinin yazar kimliği, yazdıklarıyla ortaya çıkar. (II) Edebiyatın bütün alanları, onun ekseninde oluşur. (III) Nermi Uygur’un deyimiyle “ozan neyse, destancı, öykücü, romancı, oyun yazarı neyse, en önemli yönüyle denemeci de öyle kabul edilmelidir.” (IV) Denemeci edebiyatın içinden hayata, hayatın içinden edebiyata ve insanı ilgilendiren her şeye bakan kişidir. Yazısını okunur kılan da budur.
4. Yukarıda numaralanmış cümlelerden hangisi “tanım” cümlesidir?
A) I. B) II. C) III. D) IV.

Çözüm: “D” seçeneğinde denemeci tanımlanmıştır, “nedir?” sorusuna cevap verecek şekilde tarif edilmiştir. Bunun için yanıt “D” seçeneğidir.

Orkun KUTLU

Orkun Kutlu