Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî’nin büyük oğludur. Tam adı Alâaddîn Muhammed Sultan Veled b. Mevlânâ Celâleddin Muhammed Rûmî b. Bahaüddîn Veled Muhammed’dir. 623/1226 yılında bugün Karaman olarak bilinen Larende’de doğdu. İlk öğrenimini babasından aldı. Erken yaşlarda babası ile birlikte muhtelif âlimlerin de bulunduğu toplantılara katıldı ve katıldığı bu toplantılardan istifade etti. Sadık bir mürit gibi babasına ve Şems-i Tebrîzî’ye hizmet etti. İlk kayboluşunda Şam’a giderek (1246) Şems-i Tebrîzî’yi geri getirdi. Şems-i Tebrîzî’nin ölümünden sonra (1247) aynı saygıyı babasının halifeleri Selâhaddîn-i Zerküb’a ve Hüsameddin Çelebi’ye de göstermiş, babasının ölümü üzerine (1273) onun yerine geçmesi istenmişse de kabul etmemiş, Çelebi’ye tabi olmuştur.
Hüsameddin Çelebi ölünce (1284) ısrarlara karşı koyamamış, postnişinliği kabul etmiş, ancak gerçek halifenin Kerimüddîn Bektemür olduğunu belirtmekten geri kalmadığı gibi. Bektemür’ün ölümüne kadar da (1291) ona gereken saygıyı göstermiştir. Sultân Veled postnişin olduktan sonra babasının yolunu örgütlemeye çalışmıştır. Mevlevîlik onun zamanında örgütlü bir tarikat hâline gelmiş, gerek yapıtları, gerekse dört bir yana gönderdiği dervişleri ve halifeleriyle Mevlevîliğin yayılmasını sağlamıştır. Sultân Veled, 86 yaşında olduğu hâlde 12 Receb 712 (2 Teşrin 1312) tarihinde vefat etmiştir.
Şiirlerinde Anadolu halkını aydınlatmak ve Mevlânâ’nın büyüklüğünü telkin maksadını güden Sultân Veled, arada Türkçe şiirler de söylemişse de eserlerinin büyük bir çoğunluğunu Farsça yazmıştır. Türkçe şiirleri eski Anadolu Türkçesinin ilk örneklerinden sayılır. Tasavvuf esaslarını öğretme mahiyetinde olan Türkçe şiirlerinde aruz veznini ve daha ziyade mesnevî nazım şeklini kullanmıştır.
Annesi Semerkand’lı Şerafeddin Lala’nın kızı Gevher Hatun Harzem hanedanından olduğundan, Sultan Veled diye anıldığı rivayet edilmektedir.Sultan Veled, Mevlâna’nın en çok sevdiği talebelerinden Selâhaddîn-i Zerkûb’un kızı, Fâtıma Hâtun ile evlenmiştir. Bu hanımından Ulu Ârif Çelebi dünyaya gelmiştir.Sultan Veled, ilk hanımının vefatından sonra iki kere daha evlenmiş olup, bu evliliklerden de Şemseddin Emir Abid, Selahaddin Emir Zahid ve Hüsameddin Emir Vacid doğmuştur. Ulu Arif Çelebi, Abid Çelebi ve Vacid Çelebi şeyh olmuşlardır.
Sultan Veled, Hüsameddin Çelebi’nin 1284 tarihinde vefatı üzerine, Mevlevi şeyhi oldu ve 1312’de vefatına kadar bu makamda kaldı. Halifeliği döneminde Mevlana’nın düşüncelerini temel olarak Mevleviliği kendine özgü kuralları, törenleri olan bir tarikat durumuna getirmiştir.
Sultân Veled’in tamamı Farsça olan eserleri hakkında bilgi alabilmek için “Sultan Veled’in Eserleri” adlı yazıya bakabilirsiniz.