- Çokbilgi.com - https://www.cokbilgi.com -

Sözde Özne Nedir?

sözde özne nedir, nasıl bulunurCümlenin öğelerinden sözde özne nedir, hangi soru ile nasıl bulunur ve sözde özne örnekleri nelerdir gibi soruların yanıtlarını yazımızdan öğrenebilirsiniz. Cümlede işin kim tarafından yapıldığını belirten öznenin üç farklı çeşidi vardır. Bunlardan biri gerçek öznedir, ki bu cümlede işin kim tarafından yapıldığı apaçık gösterildiği zaman kullanılır. İkinci özne türü gizli öznedir, ki bu da işin kim tarafından yapıldığı aslında belli olduğu hâlde cümlede gösterilmeyen özne türüdür. Üçüncü özne türü olan sözde özneyi ise ayrıntılı olarak şöyle açıklayabiliriz:

Cümlede işin kim ya da kimler tarafından yapıldığı belli olmadığında, yapılan işten etkilenen nesnenin üstlenmiş olduğu geçici görevdir.” tanımı, bize sözde özneyi açıklar. Dil bilgisi terimleriyle açıklayacak olursak, eğer cümle edilgen çatılı bir yapıda ise, yani cümlede işin kim tarafından yapıldığı belli değilse, o cümle içerisinde kullanılan nesne, cümlede gösterilen işi üstlenir ve sözde özne olarak adlandırılır. Şimdi bu tanımları bir örnek ile açıklamaya çalışalım:

Otoparktaki araçlar temizce yıkandı.” cümlesinde yüklem, “yıkandıçekimli fiilidir. Yükleme işi kimin yaptığını soralım. “Otoparktaki araçları kim yıkadı?” İşte bu soruya cevap vermemiz mümkün değildir. Çünkü araçları kimin yıkadığı cümlede gösterilmemiştir. Bu durumda soruyu şöyle değiştiriyoruz: “Kim / ne yıkandı?” İşte bu soruya “araçlar” cevabını verebiliriz. Normalde araçlar, yapılan yıkanma işinden etkilenen bir nesnedir. Fakat cümlenin gerçek öznesi olmadığı için, “sözde özne” görevini üstlenmiştir. Demek ki cümledeki sözde özne “otoparktaki araçlar” sözcük grubu olmalıdır.



Örnekler: – Kampanyamız dahilinde beş bin kitap toplandı.
Tüm odaların temizliği yapıldı mı?
Bomba olduğu düşünülen paket patlatıldı.
Bütün işler yapıldı.
Bozulan araba yolun kenarına çekildi.
– Ah kıymetimiz bir bilinse!
Pamuklar el birliği ile toplandı.
Atlar arabaya koşuldu.
– Geçen yılki KPSS’de kopya çekilmiş.
Çiçekler sulanıyor.
– Büyük bir gürültü ile cam kırıldı.

Yukarıdaki cümlelerde altı çizili sözcük ya da söz grupları sözde özne görevinde kullanılmıştır. Çünkü bu cümlelerin özneleri yoktur, gösterilen işlerin kim tarafından yapıldığı belli değildir. Bu nedenle nesne, sözde özne görevini üstlenmiştir.

UYARI: Bir cümlede sözde özne olması için o cümlenin mutlaka edilgen ve geçişli çatılı olması gerekmektedir. Bu nedenle isim cümlelerinde sözde özne aranmaz.

Örnek: Sepette iki kilo elma vardı.” cümlesinin yüklemi isimdir ve bunun için bu cümlede sözde özne olması mümkün değildir.

Orkun KUTLU

Orkun Kutlu