Bir topluluğun önünde bir düşünce ve inancı savunmak, savunduğu düşünce ve inancı o topluluğa aşılamak amacıyla yapılan konuşma türüdür. Hitabeti, dokusuna duygu ve coşkunun karıştığı bir tür konferans olarak da değerlendirmek mümkündür.
Hitabet sanatı, daha çok söz söyleme serbestliğinin bulunduğu toplumlarda gelişmiştir. Konuşmacı bir konudaki düşüncelerini, duygularını ve heyecanını kendisini dinleyen kişilere aşılamak ister. Bunu yapabilmesi için de bazı özelliklere sahip olması gerekir:
1. İyi bir konuşmacı, kendini dinleyenlere karşı duyarlıklı olmalıdır. Onların ilgilerini, tepkilerini göz önünde tutmalıdır.
2. İyi bir konuşmacı, söz söylediği konuda zengin bir bilgi ve düşünce birikimine sahip olmalıdır.
3. İyi bir konuşmacı, söyleyeceklerini amacına uygun bir yönde duygu ve düşünce akışını bozmadan dile getiren kişidir. Bunun için de dinleyicilerini yakından tanır. Onların düzeyine göre söylevine öz ve biçim kazandırır.
4. İyi bir konuşmacı, konuşmanın akışında ve oluşumunda önemli bir yeri olan fiziksel öğeleri çok iyi bir biçimde kullanmasını bilir. Sesin tonları, dalgalanmalarının yanı sıra tüm jestler, hareketler, duruşlar ve yüz ifadeleri konuşmayı oluşturan öğelerdir. İyi bir konuşmacı, dinleyicileri etkilemek için bunlardan ustalıkla yararlanır.”.
Hitabeti konularına göre değişik alt başlıklara ayırmak mümkündür:
Siyasi hitabet: Siyasi ve politik konularda yapılan konuşmalardır. Bu tür konuşmalara genellikle mecliste, seçim meydanlarında, mitinglerde rastlanır.
Askeri hitabet: Komutanların askerleri duygulandırmak, coşturmak, onların kahramanlık ve vatanseverlik duygularını harekete geçirmek için yaptıkları konuşmadır.
Hukuki hitabet: Mahkemelerde görülen davalarla ilgili, farklı hukuk konularında yapılan konuşmalardır. Savcıların ve avukatların yaptığı konuşmalardır.
Dini hitabet: Daha çok havra, kilise ve cami gibi ibadet yerlerinde hatibin yaptığı konuşmadır. İnsanlara doğruluk, güzel ahlâk, yardımlaşma, iyilik duygusu aşılanmaya çalışılır.
Akademik hitabet: Bilimsel toplantılarda, genellikle akademik kurumların açılış ve ödül törenlerinde yapılan konuşmalardır. Söylevin başarısı söylev veren kişinin konuşma yeteneğine, inandırıcılığına ve etkileme gücüne bağlıdır. Altta Mustafa Kemal Atatürk’ün 1927’de verdiği Nutuk’tan Türk Gençliğine Hitap kısmı yer almaktadır:
“Ey Türk Gençliği!
Birinci vazifen; Türk istiklâlini, Türk Cumhuriyetini ilelebet muhafaza ve müdafaa etmektir. Mevcudiyetinin ve istiklalinin yegâne temeli budur. Bu temel senin en kıymetli hazinendir. İstikbalde dahi seni bu hazineden mahrum etmek isteyecek dahili ve harici bedhahların olacaktır. Bir gün istiklal ve Cumhuriyeti müdafaa mecburiyetine düşersen, vazifeye atılmak için, içinde bulunacağın vaziyetin imkân ve şeraitini düşünmeyeceksin. Bu imkân ve şerait, çok namüsait bir mahiyette tezahür edebilir, istiklal ve Cumhuriyetine kastedecek düşmanlar, bütün dünyada emsali görülmemiş bir galibiyetin mümessili olabilirler.
Cebren ve hile ile aziz vatanın bütün kaleleri zaptedilmiş, bütün tersanelerine girilmiş, bütün orduları dağıtılmış ve memleketin her köşesi bilfiil işgal edilmiş olabilir. Bütün bu şeraitten daha elim, daha vahim olmak üzere, memleketin dahilinde iktidara sahip olanlar gaflet ve dalalet ve hatta hıyanet içinde bulunabilirler. Hatta bu iktidar sahipleri şahsi menfaatlerini müstevlilerin siyasi emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr ü zaruret içinde harap ve bitap düşmüş olabilir.
Ey Türk istikbalinin evladı, işte bu ahval ve şerait içinde dahi vazifen, Türk istiklalini ve Türk Cumhuriyetini kurtarmaktır. Muhtaç olduğun kudret damarlarındaki asil kanda mevcuttur!
M. Kemal ATATÜRK”