- Çokbilgi.com - https://www.cokbilgi.com -

Ses Düşmeleri / Ünlü – Ünsüz Düşmesi

ses düşmesiKelime içindeki bir veya birkaç sesin, çeşitli sebeplerle kaybolmasıdır olayıdır. Düşmeler; düşen sesin kelimedeki yerine, düşen sesin niteliğine ve düşme biçimine göre farklı terimlerle adlandırılabilir.
Ünlü Düşmesi: Çoklukla iç seste, seyrek olarak ön ve son seste görülür.

Ön Ses Düşmesi: Türkçede nadiren görülür: ısı+cak>sıcak, ısıtma>sıtma vb.

İç Ses Düşmesi: Son hecesinde dar bir ünlü bulunan ve ünsüzle biten iki heceli kelimeler ünlüyle başlayan bir ek aldıklarında, Türkçede vurgusuz olan orta heceye geçen hece sonu dar ünlüler düşer. Bu duruma orta hece ünlüsünün düşmesi denir: ağız+ı>ağzı, boyun+u>boynu, diri+lik>dirlik, kıvır-ık>kıvrık, buyur-uk>buyruk, yanıl-ış>yanlış vb. Orta hecede bulunan geniş ünlüler de konuşma dilinde bazen düşer: gazete>[gaste], bura+da>[burda].oradan >[ordan]. İç seste, çift ünsüzle biten yabancı kökenli kelimelerde türeyen ünsüzler, kelimenin ünlüyle başlayan ek/yardımcı fiil alması durumunda düşer ancak bu sıradan bir düşme değil, aslına geri dönmedir: akıl+ı>aklı, ömür+ü>ömrü, seyir et->seyret-.

Son Ses Düşmesi: Genellikle belirtisiz isim tamlaması kuruluşundaki yapılarda tamlanan öge üzerindeki iyelik ekinin düşmesi şeklinde görülür: Kadı köyü>Kadıköy, Adana kebabı>Adana kebap, tas kebabı>tas kebap, dip notu>dipnot.



Ünsüz Düşmesi: Türkçede çoklukla, sonu /k/ sesbirimiyle biten kelimelere {+cXkj, {+cAk},{+rAk} biçimbirimleri gelirken, kelime sonundaki sesin düşmesi şeklinde karşımıza çıkar: küçük+çük>küçücük, büyük+çek> büyücek, ufak+rak> ufarak. Konuşma dilinde /ğ/ sesi çoklukla düşer: dağ>fda:J, bağlamak> fba: lamakj, öğrenmek>[ö:renmek], doğru>[do:ru], soğuk> [souk]. Konuşma dilinde /r/, /y/, /h/ seslerinin düştüğü de görülür: bir dakika>[bi dakka], geliyor>[geliyo], şöyle>[şö:le], kahve>[qa:ve], daha>[daa]. Yabancı kökenli kelimelerde söz sonunda Türkçenin söz sonu çiftlerine uymayan bir ünsüz çifti varsa, konuşma dilinde ünsüzlerden biri düşer: çift>[çif], serbest>[serbes] vb.

İkiz ünsüz taşıyan kelimelerde iki ünsüzden birinin düşmesine tekleşme denir. Düşmenin özel bir türü olan bu ses olayına yabancı kökenli kelimelerde rastlanır: hamma:l>hamal, kassa:b>kasap, hamma:m>hamam, medeniyyet>medeniyet vb.

Hece Düşmesi: Art arda gelen ve sesleri birbirine benzeyen hecelerden birinin düşmesidir: pazar ertesi>pazartesi, ala yorır>alıyor başlayayım>[başlayım], söyleyeyim>[söyleyim].

Ünlü Birleşmesi: İlki ünlüyle biten, ikincisi ünlüyle başlayan ve her zaman birlikte kullanılan kelimelerde, yan yana gelen ünlülerin kaynaşarak tek ünlü durumuna gelmesidir: sütlü aş>sütlaç, bulama aş>bulamaç Cuma ertesi>cumartesi, kahve altı>kahvaltı, ne için>niçin, ne asıl>nasıl vb.

Hece Kaynaşması: İçinde /ğ/, /h/, /y/ gibi zayıf ünsüzler bulunan kelimelerde ünsüz düşerken, yanındaki ünlülerden birinin de düşmesi veya ünlülerin birleşip tek ses durumuna gelmesidir: ay oğul>ayol, mağara>[ma:ra], değil mi>fdi mi], eczahane>eczane, pek iyi>peki, ağabey>[a:bi] / [a:bi:].

Ses Bilgisi sayfasına dön! «|