Şart veya koşul cümleleri, cümlenin anlam özelliğine göre en kolay tespit edilebilen türlerinden biridir. Çünkü şart cümlelerinin, genellikle şart kip ekini alan kalıp bir yapısı vardır. Koşul veya şart, “nihai sonucun gerçekleşmesi için, önceden yerine getirilmesi gereken şeyleri” ifade eder. Bu anlamdan hareketle, şart cümlelerinde mutlaka bir işin gerçekleşmesinin ön koşulunu aramak gerekir. Örneğin “Eğer ödevlerini bitirirsen, seni sinemaya götürürüm.” cümlesinde, sinemaya götürme işi ödevlerini bitirme şartına bağlanmıştır.
Bir şeyin gerçekleşmesi için başka bir durumun yerine getirilmesi gereğine “şart” denilir. Şart cümlelerinde iki cümlecik vardır. Bunlardan birinin olması için diğeri şarta bağlanır. Bir yargının ya da eylemin gerçekleşebilmesi için öne sürülen bir şartın olduğu cümlelerdir. Örneğin “Çok hastaysa dışarı çıkmasın.” cümlesinde dışarı çıkma işi hasta olma veya olmama şartına bağlanmıştır.
Örnek: – Çok kola içersen, dişlerin çürüyebilir.
– Eğer bu sefer de bize gelmezsen, gerçekten darılırım.
– Beni anlamak istiyorsan, söylediklerimi iyi dinlemelisin.
– Bu sınavdan 450 puan alırsam, istediğim bölüme yerleşebilirim.
– Bu kitabı okursan, çok büyülü bir dünyaya girersin.
– Okusaydım ben de güzel bir iş sahibi olurdum.
– Eğer yağmur bu şiddetle yağarsa, sel çıkabilir.
– Bu işi biraz daha ertelersen, sonuçlarına katlanacaksın.
– Biraz söz dinlersen böyle hata yapmazsın.
– Üstünü güzel örtmezsen, hasta olursun.
NOT: Tüm koşul / şart cümlelerinde “-sa, -se” şart kipinin veya “eğer” gibi bir koşul anlamı veren kelimenin kullanılmasına gerek yoktur. Bazı cümlelerde bu anlam, başka kalıplarla da sağlanabilir.
Örnek: – Denize gitmek için önce ödevini bitirmelisin.
– Bu çikolatayı yemeden dışarı çıkmak yok!
Soru Örnekleri
1) “Üzere” sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangisine koşul anlamı katmıştır?
A) Yeniden yollara düşmek üzere evden ayrıldı.
B) Anlaşmada belirtildiği üzere ödemeler zamanında yapıldı.
C) Yarın getirmek üzere istediğin kitabı alabilirsin.
D) Ümitler ümitsizliğe dönüşmek üzere iken geldi.
Çözüm: “C” seçeneğinde, kitabı vermeyi yarın getirme şartına bağladığı için burada koşul anlamı bulunmaktadır.
2) Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, “koşula bağlı olasılık” söz konusudur?
A) Onu ararsan seninle bir daha konuşmam.
B) Bize gelirsen seninle sinemaya gidebiliriz.
C) Okulunu da öğretmenlerini de çok seviyor.
D) Biz susmasını istedikçe o, durmadan konuştu.
Çözüm: “A” seçeneğinde, kişinin onu arayıp aramayacağı bir ihtimaldir. Ve bu ihtimal eğer ararsa bir daha konuşmayacağı şeklinde şarta bağlanmıştır.
3) “Ama” kelimesi, aşağıdaki cümlelerin hangisine koşul anlamı kazandırmıştır?
A) Çok zeki bir öğrenci ama sınavlarda başarı gösteremiyor.
B) Alışverişe gideriz fakat önce evi temizleyelim.
C) Gömlek alacağım ama renk beğenemiyorum.
D) Bu arada çok güzel ama pahalı.
Çözüm: “B” seçeneğinde, alışverişe gitmek için önce temizlik yapma şartı konulmuştur.
4. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde şarta bağlı bir durum söz konusudur?
A) Hayat yolculuğunda ağır darbeler alan içimdeki prensesi korumak istiyordu.
B) Yüzünde eskisi gibi kendi masumiyetimin yansımasını göremeyecektim.
C) Başımı çevirseydim bana yabancılaşan bir yüz bulacaktım karşımda.
D) Arkamda sonsuzluğa açılan ve beni içine çağıran kapı onun kapısıydı.
Çözüm: “C” seçeneğinde, “çevirseydim” ifadesi hem şart kip ekini almıştır hem de “eğer” ile başlayan bir cümle özelliği taşımaktadır. Bu şekilde ifade koşula bağlandığı için doğru seçenek budur.
Orkun KUTLU
