Günümüzde bilgi teknolojisinin gelişmesiyle birlikte bilgi kaynaklarına erişim olanakları farklılaşmış ve genel ağ (internet) üzerinden yapılan bilgi paylaşımları artmıştır. İnternet erişim olanaklarının artmasıyla birlikte, internet üzerinde araştırmacılara sunulan bilgi kaynaklarının kapsamı artmıştır. Bu gelişmelerle birlikte internet, elektronik ansiklopedi olma gibi bir işlev yüklenmiştir. Sanal ortamın e-kütüphane gibi hizmetler sunabilmesiyle, araştırmacıların internet üzerinden elektronik bilgi kaynaklarına ulaşma eğiliminde de artış olmuştur.
Bu gelişmeler özellikle eğitsel – akademik çalışmalara farklı ortamlar sunuyor olmakla birlikte, kuşkusuz ki ciddi bir sistem desteğine gereksinim duymakta, sanal ortamda oluşturulan bilgi merkezlerinin düzenli ve güvenli olarak işleyebilmesi için altyapı çalışmalarıyla sağlıklı bir paylaşım ortamı oluşturmayı gerektirmektedir.
Bilgi kaynaklarına erişim, hem toplumun bilgi teknolojilerini kullanmadaki yetkinliğinden hem de paylaşılan bilgilerin niteliklerinden önemli ölçüde etkilenmektedir. Bu durum, e-kaynakların bireylere sunduğu işlevsel yardımın niteliğini de etkilemektedir. Bilgi kaynaklarına ulaşmada karşılaşılan genel kullanım sorunlarını şu başlıklar altında açıklayabiliriz:
1. Bilgi Sistemlerindeki Çeşitlilik: Elektronik ortamda paylaşılmak üzere hazırlanan bilgi kaynakları, onlara ulaşacak insanlara çok farklı yollarla sunulabilmektedir. Sanal ortam, çok hızlı değişen ve sık sık güncelleştirilmesi gereken dirik bir yapı olduğundan, bilgi kaynağı sunma hizmeti veren kişiler bu konuda duyarlı olmalı ve kullanıcıları bilgiye en kısa yoldan yönlendirebilmelidirler.
Bir ağ sistemi içinde bulunmayan bilgilere, başka yollarla nasıl ulaşılacağının belirtilmesi de sistemdeki çeşitliliğin etkili olarak kullanılmasını sağlamada önem taşımaktadır. Ayrıca bilgi merkezlerinde bulunan belgelerin doğru sınıflandırmalarla sunulması, uygun kataloglama düzenlemesinin yapılması, veri tabanlarının en etkili kullanım için tasarlanması da bilgi sistemlerindeki çeşitliliği çalışmalarımızda katkı sağlayacak biçimde kullanmada önemlidir.
Genel ağ kullanıcılarının bilgiye ulaşmasında, her geçen gün artan dosya boyutları da dikkate alınmalıdır. Dosyalar, kullanıcıların rahatça erişebilecekleri biçimde ayarlanmalı ve o şekliyle kullanıma sunulmalıdır.
2. Bilgi Teknolojilerinin Gelişim Düzeyi: Gerçek yaşam ürünleri olan yazılı ve görsel materyallerin, sanal ortama aktarılması ve böylece ilgililerin kullanımına sunulması için, bilgi teknolojilerinin ciddi anlamda bir teknik altyapıya sahip olması gerekmektedir. Kaynaklar, teknolojik gelişmelerin hızına ayak uydurabilecek biçimlerde ve güncel yöntemlerle paylaşılmalıdır.
Gelişmiş teknoloji ürünleriyle tasarlanan sanal ortam materyallerinin paylaşılması için, sağlam bir altyapısı olan uzakiletişim ağlarının
geliştirilerek kullanılması gerekmektedir. Özellikle ses, grafik ve hareketli resim gibi çoklu ortam türündeki bilgilerin bilgisayarlar aracılığıyla sağlıklı bir biçimde aktarılması, bu altyapıların hızlı, güvenli ve işlevsel bir hizmet sunabilmesine bağlıdır.
Bu alandaki sıkıntıların aşılmasında, hem devlet eliyle hem de özel kuruluşlar tarafından desteklenecek bir “ulusal bilgi politikası” oluşturulmalı ve bu politikanın yaşama geçirilebilmesi için gerekli kaynaklar sağlanmalıdır. (Tonta, 1991)
3. Kullanıcı Topluluğundaki Büyüme: Günümüzde sanal ortamdaki türlü hizmetlerden yararlanan her yaş ve meslekten milyonlarca insan vardır. Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde bu oran, her geçen yıl artmaktadır. Ağ üzerindeki bilgi paylaşımından yararlanmak isteyen kişi sayısının artması, bu istekleri karşılayabilmek için altyapı hizmetlerinin geliştirilmesini gerektirmektedir.
Bilgi teknolojilerini kullanan kişi sayısındaki büyüme, kullanıcıların farklı isteklerinin karşılanması için genel ağ hizmetleri üzerinde geliştirme çalışmaları yapmayı gerekli kılmaktadır. Ayrıca bireyler, gelişen teknoloji düzeyine dayanarak, ağ üzerinde hizmet veren e-kütüphane gibi bilgi merkezlerinden daha gelişmiş olanaklar beklemektedirler.
4. Paylaşılan Bilgilerin Doğruluğu ve Güvenliği: İnternet kullanıcılarının sayısındaki hızlı artış, sanal ortamda paylaşılan bilgilerin hızlı yayılmasına imkân tanımıştır. Kullanıcıların gönüllerince bilgi paylaşımında bulunmaları, bu bilgilerin doğruluğunun sağlanmasında sıkıntılara yol açmaktadır. Nesnel ve güvenilir bilgiler sunmaya çalışan e-kütüphane gibi bilgi merkezlerinden alınan bilgilerin bir kısmının, kullanıcıların öznel yargılarıyla değiştirilerek yeniden sanal ortama sunulması da, genel ağ üzerinde ciddi bir bilgi kirliliğine neden olmaktadır.
Bilgi kirliliği, bireylerin araştırmalarında doğru kaynaklardan yararlanma olanaklarını kısıtlamaktadır. Kullanıcıların doğru ve güvenilir bilgi paylaşma yönünde, duyarlı eğilimler göstermemesi de bu sorunun ciddi boyutlara ulaşmasına neden olmaktadır.
5. Telif Hakları ve Kullanıcı Sorumluluğu:Genel ağ üzerinde paylaşılan kaynakların bir kısmı, özel veya tüzel kişiliğe sahip bazı kişilerin telif haklarıyla korunmaktadır. Yazarların veya sanatçıların bazı gerçek yaşam ürünleri, kolay yollardan elektronik bilgiye dönüştürülebildiği için, kişilerin haklarını korumayla ilgili sıkıntılar ortaya çıkmaktadır.
Günümüzde birçok ülkede elektronik bilgilere, ikincil kaynak gözüyle bakılmaktadır. Fakat yakın zamanda elektronik belgelerin yasal işlemlerin uygulanmasında sıkça gündeme gelmesiyle, elektronik bilgi kaynaklarına verilen önem artmıştır. Bu yönüyle kullanıcıların daha ciddi bir sorumluluk üstlenmesi gerekiyorken, bireyler bu konuda pek duyarlı eğilimlere sahip değildir. Örneğin Türkiye’de genel ağ üzerinden yayımlanan bilgi kaynaklarının ve veri tabanlarının en fazla %10’unun yasal yollarla elektronik bilgi olarak sunulduğu düşünülmektedir. Kullanıcı sorumluluklarını geliştirmenin de güç olduğu bir durumda bu sorun, daha karmaşık hâle gelmektedir.
Türkiye’de elektronik ortamlarda paylaşılan bilgilerin bir kısmı, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca telif haklarına uygun olarak paylaşılması yönüyle denetlenmektedir. Fakat bu uygulamalar, milyonlarca kullanıcının denetimini sağlamada yetersiz kalmaktadır. Bunun için telif haklarının korunmasında caydırıcı ve etkili önlemler alınmalı, kullanıcılar bu konuda bilinçlendirilmeli ve bilgi toplumuna yakışacak bilinçli kuşaklar yetiştirilmelidir.
6. Bilgi Teknolojisini Kullanabilme Becerisi: Günümüzde bilgi teknolojilerinin gelişmesi, elektronik ortamdaki kaynaklardan yararlanacak kişilerin bazı temel bilgi ve becerilere sahip olmasını gerektirmektedir. Kullanıcılar, bilgiye en az çaba harcayarak ulaşmak isteseler de, bilgi kirliliğinin olduğu bir sanal ortamda bu pek de kolay olmamaktadır.
Bireylerin bilgi teknolojilerini yaşamına yansıtabilmesi, bilgilere kolay yoldan ulaşabilmesi, öznel bilgilerini ve düşüncelerini kişilerle paylaşabilmesi onların “bilgi teknolojileri okur yazarlığına” sahip olmalarını gerektirmektedir. İnternet hizmetlerini değişik kesimlerden gelen ve farklı düzeylerde bilgi ve becerilere sahip olan kişiler tarafından kullanılması, internet için ürün ve hizmet geliştirme konusunda bu yönde sorunlara yol açmaktadır.
Orkun KUTLU
