Bir kişiyle veya olayla ilgili önceden olumlu veya olumsuz karar vermeye ön yargı denir. Ön yargının diğer adı peşin hükümlü olmaktır. Bazen bazı olay veya durumlar hakkında, kendi izlenim, sezgi, bilgi, duygu veya düşüncelerimize dayanarak ileriye dönük kestirmelerde bulunuruz. Henüz olayların başında, onların sonucunda nelerin gerçekleşeceğine dair beklentilerimizi yansıtan cümleler kurarız. Bunlar olumlu veya olumsuz olabilir. İşte bu sözlere ön yargı cümleleri denir.
“Yeni ürettiğimiz araba çok satacak.” cümlesinde araba daha piyasaya çıkmamıştır, tüketicilerin buna ne kadar ilgi göstereceğini bilmek mümkün değildir; fakat üretici ön yargılı davranarak çok satacağını ifade etmektedir. Aynı şekilde “Kitabını titizlikle inceledim ve çok satanlar listesine gireceğinden hiç kuşkum yok.” cümlesinde kitabın çok satanlar listesine girmesi henüz gerçekleşmemiş bir olaydır. Belki de hiçbir zaman gerçekleşmeyecektir. Fakat sözün sahibi kendi izlenimlerine dayanarak böyle bir kestirme yapmış ve ön yargılı davranmıştır.
Örnek: – Biliyorum beni hiç sevmiyorsunuz.
– Sanatçının son şarkısı rekorlar kıracak.
– Dergiyi şöyle bir inceledim ve gerçekten önümüzdeki sayılarda harika yazılar olacağına kanaat getirdim.
– Sen sınavdan 90 al, ben kafamı keserim!
– Eminim bu haber gündeme bomba gibi düşecek.
– Onun suçlu olduğuna adım gibi eminim.
– Son filminin de tutmayacağı apaçık ortada.
– Serhat’ın bir baltaya sap olmayacağı en başından belliydi.
– Müdür bizi görür görmez bağırıp çağıracak.
Örnek Sorular
“Biraz yün satmak istiyorum.” demişti çoban tüccara. Tüccar, ikindiye kadar beklemesini söyledi. O da mağazanın önündeki kaldırıma oturupp, heybesinden bir kitap çıkardı.
– Çobanlar kitap okumaz ki, dedi tüccar.
– Kitaplar, koyunlardan daha öğreticidir, diye yanıtladı genç çoban.
1. Bu metinde altı çizili cümlede, aşağıdaki anlam özelliklerinden hangisi vardır? (SBS / 2012)
A) Ön sezi B) Öz eleştiri C) Ön yargı D) Ön görü
Çözüm: Tüccarın “çobanlar kitap okumaz ki” cümlesinden, onun ön yargılı bir insan olduğu anlaşılmaktadır. Bunun için doğru yanıt “C” seçeneğidir.
2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir “ön yargı” söz konusu değildir?
A) Bizimle gelmeyeceğinden eminim.
B) Bu işte başarılı olacağından kuşkum yok.
C) Sınavdan yüksek alırsan, seni yurt dışına göndereceğim.
D) Göreceksin, haftaya kadar bitmeyecek.
Çözüm: Birinci, ikinci ve dördüncü cümlede, kişinin ön yargısı söz konusudur. Söz gelimi “Göreceksin, haftaya kadar bitmeyecek.” cümlesinde, bir kişinin ön yargısı hissedilmektedir. Fakat üçüncü cümle şart cümlesidir. Doğru yanıt “C” seçeneğidir.
Orkun KUTLU
