Benzetme amaç güdülmeden bir sözün ilgili olduğu başka bir söz yerine kullanılmasıdır. Bir sözün benzetme amacı gütmeden gerçek anlamının dışında başka bir sözün ya da kavramın yerine kullanılmasıdır. Kavramlar arasında benzetmenin dışında, gerçek veya mecazlı anlamlar arasında parça-bütün, özel-genel, neden-sonuç… gibi ilgiler bulunur.
Aşağıdaki örnek cümlelerde yapılan ad aktarması, parantez içerisinde gösterilimiştir:
– İşe alınman için dün şirketle görüştüm. (İnsan)
– Yarın sınıfı 9/H sınıfı yapacak. (Öğrenci)
– Toplantıya Milliyet gazetesinin güçlü kalemleri de geldi. (Yazar)
– Nihatın golüyle tüm stad ayağa kalktı. (Seyirci)
– O evine çok bağlı bir insandır. (Ailesi)
– Bu olay üzerine bütün köy ayaklandı. (Halk)
– İstanbul’dan kalkan uçak az önce Adana’ya indi. (Havaalanı)
Mecaz-ı Mürsel, aynı zamanda “ad aktarması” ve “düz değişmece” olarak da adlandırılmaktadır. Ad aktarmaları, ilgilerine göre birkaç farklı başlık altında gösterilmiştir:
İç – dış ilgisi
– Anne, çamaşır kazanı kaynadı,gel!
– Üstünü çıkarıp yatağa uzandı.
– Ne zamandır evde tencere kaynamıyor.
– Bu depoyla Düzce’ye kadar gideriz.
– Şofben yanıyordu.
Parça – bütün ilgisi
– O zamanlar bu gazetede usta kalemler vardı.
– Üniversitedeki kürsüsünde yıllarca çalıştı.
– Motor gece karanlığında yükünü Bartın’a boşalttı.
– Bu sahalarda nice altın ayaklar top koşturdu.
Neden – sonuç ilgisi
– Hay mübarek! Bereket yağıyor bereket!
– Bahar aylarında rahmet düşmezse ürün iyi olmaz.
Sanatçı – eser ilgisi
– Davetlilere piyanosuyla önce Çaykovski,sonra Mozart çaldı.
– Şimdi de biraz Yunus Emre okuyalım mı?
– Pikapta Münir Nurettin dönüyordu.
Yer , yön , bölge , çağ – insan ilgisi
– Eve haber verip geleyim.
– Batı ve Doğu, inanç ve felsefe yönünden hem birbirini etkilemiş hem birbirine uzak durmuştur.
– Dünya uyanıkken uyumak maskaralıktır.
– Ankara bu notaya cevap vermekte gecikmedi.
– Adresi bir de şu büfeye sorsak mı?
– Sizin işinizi şu masa halleder beyefendi.
Soyut – somut ilgisi
– Türklük yüreğini dağlasın gayrı / Cihan da bizimle ağlasın gayrı.”
(Somut bir varlık olan “Türk insanı, Türk milleti ” yerinde, soyut olan “Türklük” kullanılmıştır.)
– Gençlik; kafası ve yüreğiyle toplumun güvencesidir.”
(“Gençler” yerine soyut olan “gençlik”;”düşünce” yerine somut olan kafa;”cesaret,duygu” kavramları yerine somut olan “yürek” kullanılmıştır.)
Anadolu, hepimize hınç ve şüpheyle bakıyor.
(“Anadolu” sözcüğüyle Anadoluda yaşayanlar kastedilmiştir.)
Çankaya, bu gelişmelere sessiz kalamazdı.
(“Çankaya” sözcüğüyle Cumhurbaşkanlığı makamı kastedilmiştir.)
O, beyaz perdenin en güzel sanatçısıdır.
(“Beyaz perde” sözcüğüyle sinema kastedilmiştir.)
Çatma, kurban olayım çehreni ay nazlı hilâl.
(“Nazlı hilâl” sözcüğüyle Türk bayrağı kastedilmiştir.)
Sobayı yaktınız mı?
(“Soba” sözcüğüyle odun veya kömür kastedilmiştir.)
O, ülkemizin en güçlü raketlerinden biridir.
(“Raket” sözcüğüyle tenis oyuncusu kastedilmiştir.)
Siz, hiç Yaşar Kemal’i okudunuz mu?
(“Yaşar Kemal” sözcüğüyle onun eserleri kastedilmiştir.)
Son günlerde Vivaldi dinliyorum.
(“Vivaldi” sözcüğüyle eserleri kastedilmiştir.)
Gökten bereket yağıyor.
(“Bereket” sözcüğüyle yağmur kastedilmiştir.)