Kılıçla Kalem
Kılıç teper erkentağı tepremez,
Kılıç kanga kirse bey inçlik yemez.
Kılıç deprenirken düşman deprenemez,
Kılıç kına girince beyin içi rahat edemez.
Kılıç til tüzer, hem budun kazganur,
Kalem il tüzer hem hazine urur.
Kılıç hem yurdu düzenler hem de halkı kazanır,
Kalem yurdu düzeltir ve hazineyi korur.
Kılıç kan tamarsa beyi alur,
Kalemdenkara tamsa altun kelür.
Kılıç kan damlattıkça, bey Fetihler yapar,
Kalemden kara (mürekkep) damlasa altın gelir.
Karışık Beyitler
Kurugmış yığaçlar tonandı yaşıl,
Bezendi yibül, al sarıg, kök, kızıl.
Kuru ağaçlar, yeşile donandı.
Mor, al, mavi, kızıl (çiçeklerle) bezendi.
Kişi könli tüpsüz teniz tek durur,
Bilig yinçü sanı tüpinde yatur.
İnsangönlü, deniz gibidir.
Bilgi, inci misali ( o denizin) altındadır.
Tenizdin çıkarmasa yinçü kişi,
kerek yinçü bolsun kerek say taşı.
Kişi, (o) denizden inciyi çıkarmazsa,
İster inci ister taş olsun hepsi bir.
Yana ilçi bolsa kızıl tilki teg,
Titir buğrası teg, kör, öc sürse keg.
Elci, kızıl tilki, gibi kurnaz ve,
Erkek deve gibi öç sürücü olmalıdır.
Bor içmes kerek kend özin tutguçı,
Özin tutguçı er bulur kut, küçi.
Sâki şarap içmemeli ve kendini tutucu olmalıdır.
Kendini tutabilen kişi, saadet ve güç kazanır.
Til Erdemin Mümin Asıgın Yasın Ayur
(Dilin Faydasını ve Zararını Söyler)
-Fa’ûlün Fa’ûlün Fa’ûlün Fa’ûl-
Ukuşka biligke bu tılmaçı til,
Yaruttaçı erni yorık tilni bil.
Anlayış ve bilgiye tercüman olan, dildir,
İnsanı aydınlatan Fasih dilin kıymetini bil.
Kişig til agırlar bulur kut kişi,
Kişig til uçuzlar barır er başı.
İnsanı, dil kıymetlendirir, insan da onunla mutlu olur,
İnsanı dil değerden düşürür, insanın dili yüzünden başı da gider.
Til arslan turur kör işikte yatur,
Aya evlig er sak başıngnı yiyür.
Dil, aslandır, bak, eşikte yatar,
Ey ev sahibi, dikkat et, sonra senin başını yer.
Tilin emgemiş er negü tir eşit,
Bu söz işke tatgıl özünge iş it.
Dilinde eziyet çeken adam ne der, dinle,
Bu söze göre hareket et onu daima hatırda tut.
Mini emgetür til idi ök telim,
Başım kesmesüni keseyin tilim.
Bana dilim pek çok eziyet çektiriyor,
Başımı kesmesinler de, ben dilimi keseyim.
Sözüngni küdezgil tişing barmasun,
Tilingni küdezgil tişing sunmasun.
Sözüne dikkat et, başın gitmesin.
Dilini tut, dişin kırılmasın.
Biliglig bilig birdi tilke başıg,
Aya til idisi küdezgil başıg.
Bilgili, dil için özlü bir söz söyledi:
Ey dil sahibi, başını gözet.
Esenlik tilse sening bu özüng,
Tilingde çıkarma yaragsız sözüng.
Sen kendi selâmetini istiyorsan,
Ağzından yakışıksız bir söz kaçırma.
Bilip sözlese söz biligke samur,
Biligsiz sözü öz başını yiyür.
Söz: bilerek söylenirse, bilgi sayılır;
Bilgisizin sözü kendi başını yer.
Oküş sözde artuk asıg körmedim,
Yana sözlemişte asıg tulmadım.
Çok sözden hiç fazla fayda görmedim,
Ama söylemek de faydasız değildir.
Togoglı ölür kör kalır belgü söz,
Sözüng edgü sözle özüng ölgüsüz.
Bak doğan ölür, ondan eser olarak da söz kalır.
Sözünü iyi söyle ölümsüz olursun.
İki neng bile er karımaz özi,
Bir etgü kılınçı bir edgü sözi.
İnsan iki şey ile kendini ihtiyarlıktan korur, kurtarır.
Biri iyi iş, biri de iyi söz.
Kişi togdı öldi sözi kaldı kör,
Özi bardı yalnguk atı kaldı kör.
Bak, insan doğdu, öldü, ama sözü kaldı,
İnsanın kendisi gitti, adı kaldı.
Tiriglik tilese özing ölmegü,
Kılınçıng sözüng edgü tut ey bügü.
Ey hakîm, ey bilgin, kendin ölümsüz bir dirilik istersen,
İşin de sözün de iyi olsun.
Altın, Gümüş ve Millî Menfaat
İtilmez köngülüg iter bu kümüş,
Eğilmez kişini eğer bu kümüş.
İtilmez gönülü iter bu gümüş,
Eğilmez kişiyi eğer bu gümüş.
Kör er kördi altun özi yumuşadı,
İri sözlüg erning sözi yumuşadı.
Gözü dumanlı er, altını gördü, özü yumuşadı,
Büyük söyleyenlerin de sözü yumuşadı.
Özing asgı bolma budun asgı bol,
Budun asgı içre özing asgı bol.
Kendi çıkarını kollama, halkın çıkarını gözet,
Kendi çıkarını, milletin çıkarı içinde gör.