Türkçe dersi 6. sınıf konu anlatımı içerisinde bulunan iyelik eki nedir, iyelik ekleri örnekleri, iyelik eki alan sözcükler üzerine hazırlamış olduğumuz bu yazı, bu koyu en kısa ve kolay yoldan öğrenmenize yardımcı olacaktır. Çekim ekleri grubuna dahil olan iyelik eklerinin isminden hareketle, onun “sahiplik” bildirdiğini söylemek mümkündür. Çünkü Eski Türkçede “iye”, sahip anlamına gelmektedir. O hâlde iyelik eklerinin kelimeye eklenme amacı, eklendiği varlığın / kavramın kime veya neye ait olduğunu ifade etmektir.
İyelik ekini daha anlaşılır biçimde tanımlayacak olursak; “İsim veya isim soylu sözcüklere gelerek, onların kime veya neye ait olduklarını gösteren eklere iyelik ekleri denir.” biçiminde ifade edebiliriz. Adından anlaşıldığı üzere iyelik ekleri sahip olunma anlamı ifade eder ve bunun için bir diğer adıyla “sahiplik ekleri” olarak da bilinir. Örneğin, “kalemim” sözcüğünde kalemin bana ait olduğunu gösteren “+im” eki, iyelik ekidir. Eğer bu kalemin başka bir kişiye ait olduğunu belirtmek istersek, Türkçedeki altı iyelik ekinden birini isim veya isim soylu sözcüğe eklememiz gerekir.
İyelik ekleri, Türkçedeki belli başlı altı şahsa göre çekimlenir. Ben, sen, o, biz, siz, onlar şahıslarının sahip oldukları bir varlık veya kavramı göstermek için, aşağıda sıralanan ekler getirilir. Bu eklerin adlandırılışı, tekiller ve çoğullar için ikiye ayrılmıştır. 1-2-3. tekil şahıslar ve 1-2-3. çoğul şahıslar olmak üzere iki grupta toplanan iyelik eklerini şu şekilde gösterebiliriz:
1. Tekil şahıs iyelik eki (BEN): -ım, -im, -um, -üm
2. Tekil şahıs iyelik eki (SEN): -ın, -in, -un, -ün
3. Tekil şahıs iyelik eki (O): -ı, -i, -u, -ü
1. Çoğul şahıs iyelik eki (BİZ): -mız, -miz, -muz, -müz
2. Çoğul şahıs iyelik eki (SİZ): -nız, -niz, -nuz, -nüz
3. Çoğul şahıs iyelik eki (ONLAR): -ları, -leri
Yukarıda sıralanan iyelik eklerini ezberlemenize gerek yoktur; çünkü bunlar günlük hayatta kullandığımız ve çok kolay bir şekilde fark edebileceğiniz eklerdir. Bu ekleri, kelimenin başına “benim, senin, onun, bizim, sizin, onların” ekleyerek fark etmek mümkündür. Örneğin, “düşünceniz” kelimesinin başına bütün şahısları getirirsek, “benim düşünceniz, senin düşünceniz, onun düşünceniz, bizim düşünceniz, sizin düşünceniz, onların düşünceniz” şeklinde tamlamalar çıkar, ki bunların içerisinden sadece “sizin düşünceniz” olanı doğrudur. O hâlde “düşünceniz” kelimesinin “+niz” 2. çoğul şahıs iyelik eki aldığını söyleyebiliriz.
Örnek: “parası” -> kimin parası? -> onun -> 3. tekil şahıs iyelik eki “-sı”
“gözlüğün” -> kimin gözlüğü? -> senin -> 2. tekil şahıs iyelik eki “-n”
“okulumuz” -> kimin okulu? -> bizim -> 1. çoğul şahıs iyelik eki “-muz”
“memleketiniz” -> kimin memleketi? -> sizin -> 2. çoğul şahıs eki “-niz”
NOT: Bazı iyelik ekleri, saygı ifade etmek için kendi anlamlarının dışında kullanılabilir.
Örnek: “Bu konudaki ifadeleriniz çok önemli.” cümlesindeki “ifadeleriniz” (“+niz” 2. çoğul şahıs iyelik eki) kelimesinde aslında şahıs 2. tekil olması gerekirken, saygı ifade etmek için 2. çoğul şahıs eki kullanılmıştır.
İyelik ekleri, yepyeni bir kelime yapmadığı için çekim eki olarak kabul edilir. Ayrıca şahıs ekleriyle iyelik eklerini birbirine karıştırmamak gerekir. İyelik ekleri isimlere, şahıs ekleri çekimli fiillere gelir. “Kitap” sözcüğünün şahıs eki alması mümkün olmadığı gibi, “bak-” fiilinin iyelik alması da mümkün değildir.
Örnek: “Kitabım” kelimesindeki “-ım” eki “1. tekil şahıs iyelik eki” olarak; “baktım” çekimli fiilindeki “-m” eki ise “1. tekil şahıs eki” olarak kabul edilir.
Orkun KUTLU
