Benzetmenin asıl unsuru olan benzeyen ve benzetilenden yalnızca biri kullanılarak yapılır. Benzetme sanatının temel ögelerinden benzeyen ve benzetilenden sadece birinin kullanılmasıyla yapılan benzetmeye denir. Diğer bir deyişle, bir şeyi kendi adının dışında türlü yönlerden benzediği başka bir şeyin adıyla anma sanatıdır. Bu bakımdan istiare hem bir benzetme hem de mecaz sanatıdır.
A) Açık İstiare: Benzetme ögelerinden yalnızca benzetilenle yapılan istiaredir. Benzeyenin bulunmayıp yalnızca benzetilenle yapılan istiaredir.
“Aslanlarımız düşmanı denize döktüler.”
“Vurulup tertemiz alnından uzanmış yatıyor.
Bir hilâl uğruna ya Rab ne güneşler batıyor”.
Yukarıdaki örneklerde altı çizili sözcüklerde, askerlerimizle, “aslan” ve “güneş” arasında birer benzetme yapılmıştır. Burada benzeyen (benzetme bakımından zayıf olan öge, yani askerler) söylenmemiş, kendisinebenzetilen (benzetme bakımından güçlü olan öge, yani aslan ve güneş) söylendiğine göre bu benzetmeler “açık istiare”dir.
B) Kapalı İstiare: Benzetme ögelerinden sadece benzeyenin bulunduğu (kendisine benzetilenin bulunmadığı) benzetme sanatına “kapalı istiare” denir. Benzetilenin bulunmayıp yalnızca benzeyenle yapılan istiaredir.
“Askerlerimiz, kükreyerek düşmana saldırdı”.
Yukarıdaki örnekte askerler, aslana benzetilmiştir. Güçlü olan öge yani aslan (benzetilen)söylenmemiş, sadece benzeyen söylenmiş olduğundan bu benzetme bir “kapalı istiare”dir. (Kişileştirme sanatının bulunduğu her dizede kapalı istiare de vardır).
Kıyı takmış yaprağını gülünü
Mahzun hudutların ötesinde akan sular
Boynu bükük adalar, tanıyorsanki bizi.
C) Yaygın İstiare: Benzetmenin temel ögelerinden yalnız biriyle, çok sayıda benzerlikleri sıralayarak yapılan istiaredir. Örneğin Yahya Kemal’in “Sessiz Gemi” adlı şiirinde “ruh” söylenmemiş (benzeyen), Benzetilen yani “gemi” söylenmiştir.
Yukarıda anlatılan istiare türleri, aşağıdaki cümlelerle örneklenmiştir:
– Bir hilal uğruna ya rab ne güneşler batıyor. (A.İ)
– Ay,altın ağaçlardan yere damlıyordu. (K.İ)
– Ülkemizde üniversiteden mezun olmuş pek çok fidan artık iş de bulamıyor. (A.İ)
– Bahar gelince bir ağızdan şarkılar söyler kuşlar. (K.İ)
– Bugün gökten inciler yağıyordu. (A.İ)
– Galatasaray, Fenerbahçe kalesine gol yağdırdı. (K.İ)
– Genç adamın sözleri,kızın yüreğini yakıyordu. (K.İ)
– Sanat,hür bir ortamda boy atar. (K.İ)
– Kurban olam, kurban olam, / Beşikte yatan kuzuya. (A.İ)