İsimler, kelime türleri içinde fiillerle birlikte büyük bir grubu oluşturur. Çeşitli eserlerde isimlerle ilgili benzer tanımlar yer alır. Yapılan tanımlarda varlıkları, kavramları karşılayan kelimelerin isim olduğu vurgulanır. Bütün bu tanımlamalarda isimlerin anlam yönü ağır basmaktadır. Halbuki dil bilgisi çalışma alanı içinde ilgili kelime türlerinin biçimsel yönü öne çıkartılmalıdır. İsimlerin çekim eklerini alması, cümlede veya kelime gruplarında belli bir dağılım sergilemesi ve cümlede özne, nesne ve tümleç görevlerinde bulunması onların biçimsel özellikleridir.
Varlıkları, kavramları karşılayan sözcüklerdir. İsimlerle, karşıladıkları kavram ve nesneler arasında çok sıkı bir ilgi vardır. Bunlar daima birbirlerini çağrıştırır. Örneğin “kitap” sözü aklımızda hemen varlık olarak “kitap” nesnesini canlandırır. Ya da bir kitabı gördüğümüzde zihnimize hemen onu karşılayan isim gelir. Kavramlar için ise bu kadar belirgin bir ilişkinin varlığını söyleyemeyiz. Örneğin “dert” dendiğinde aklımızda bir nesne canlanmaz; ancak bunun insanı sıkıntıya sokan bir durum olduğu zihnimizde belirir.
İsimler, yukarıda anlatıldığı gibi çeşitli açılardan incelenebilir. İsimlerin çeşitli çekim kategorilerini sergilemesi onların en önemli Özelliğidir. Bu çekim kategorileri yukarıda anlatıldığı için burada tekrar edilmeyecektir.
Bu özelliklerin yanında isimler somut (kitap, duvar) veya soyut (mutluluk, korku) bir kavramı karşılar. Aynı zamanda özel isim (Hakan, İstanbul) ve tür ismi (çiçek, ağaç) de olabilir. İsimlerin diğer bir önemli yönü de anlam ilgisi yönüyle diğer isim(ler)le birleşerek bir grup (isim tamlaması) oluşturmasıdır. Yardımcı unsurun (tamlayan) ilgi durum eki, ana unsurun (tamlanan) iyelik eki aldığı tamlamalar belirtili isim tamlamalarıdır. Adamın bahçesi, öğrencinin çantası, kuşun kanadı gibi tamlamalar bu türdendir. Bu tür belirtili isim tamlamalarında ilgi durum eki tamlamaya belirlilik anlamı kazandırmaktadır. Yardımcı unsurun ilgi durum eki taşımadığı isim tamlamaları da kurulabilir:
“Çocuk bahçesi, tarla kuşu vb.” Bu tür yapılar Türkçe kelime yapımında oldukça yaygındır ve bu tamlamalar belirlilik anlamı taşımaz. Bu iki tamlamanın yanında zaman zaman takısız isim tamlaması (arslan adam, gümüş kaşık) da isim tamlamaları arasında verilir. Bunlar tıpkı sıfatlar gibi eksiz olarak birleşmekte ve basit halleriyle yapı olarak sıfat tamlamalarına benzemektedirler. Diğer taraftan sıfatlardan ayrıldıkları önemli anlamsal ve söz dizimsel yönler de vardır. Tamlamalar konusunda, tamlamaların önüne, ortasına farklı kelime türünden kelimelerin girebileceği unutulmamalıdır.
İsimler değişik yönlerden incelenir. Varlıklara verilişlerine göre isimler ikiye ayrılırlar:
a. Cins İsim: Aynı türden varlıkları karşılayan isimlerdir. Bu varlıkların benzerleri etrafta çoktur: ağaç, top, kitap vs.
b. Özel İsim: Tek olan, tam bir benzeri bulunmayan varlıkları karşılayan isimlerdir. Bir dildeki göstergelerin gösterilenlerini her zaman belirli bir şekilde tanımlamak, gösterenle gösterilen arasında değişmez bir bağ kurmak güçtür. Örnek olarak cesaret gibi soyut kavramlar bir yana, koltuk, masa gibi somut varlıkların gösterilenleri bile kişinin deneyimleri, bağlam veya başka nedenlerle değişebilmektedir. Ancak dildeki sözcükler arasında özel adların ayrı bir yeri vardır. Özel adlar doğrudan adı oldukları varlıkları göstermeleriyle diğerlerinden ayrılır. Söz gelimi Ankara deyince belli bir şehir akla gelmektedir. Özel adlar, halen mevcut veya tarihte var olmuş, gerçek veya kurgusal varlıkların adı olabilirler.
Yer adları (Samsun, Uludağ…)
Kişi adları (Ahmet, Mustafa…)
Ülke adları (Pakistan, Şili)
Kitap, dergi, gazete adları (Yaban, Tanin…)
Kurum adları (Marmara Üniversitesi, Kızılay)
Dil adları (Türkçe, İngilizce…)
Din ve mezhep adları (İslamiyet, Ortodoks…)
Hayvanlara verilen adlar (Boncuk, Tekir…)
Bir isim, her zaman cins ismi olmayacağı gibi her zaman özel isim de olmaz. “Mevsimlerden baharı severim.” derken “bahar” cins ismidir. Ancak; “Bugün Bahar sınıfta yoktu.” cümlesinde bu isim bir kişi adı olmuş ve özel isim haline gelmiş. Elbette bunun tersi de olabilir.
“Uzaydan Dünya’nın resmini çekmişler.” cümlesinde “Dünya” özel bir isimdir. Çünkü bir gezegeni karşılar. Ancak; “Dün, seni, dünyayı dolaştım, bulamadım.” cümlesinde “dünya” çok yer gezmek anlamında mecaz bir anlama gelmiş ve cins ismi olmuştur.
Not: Özel isimlerin baş harfleri daima büyük harfle yazılır.
İsimler karşıladıkları varlığın sayısına göre üçe ayrılırlar:
a. Tekil İsim: Sayıca tek bir varlığı karşılayan isimlerdir: Kalem, silgi, ev…
b. Çoğul İsim: Sayıca birden çok varlığı karşılayan isimlerdir. İsimlere (-ler, -lar) eki getirilerek yapılır: Ağaçlar, evler, kitaplar…
c. Topluluk İsmi: Çoğul eki almadan birçok varlığı karşılayan isimlerdir: Toplum, halk, millet, ordu, bölük, sürü…
Topluluk isimleri de çoğul eki alabilir. Bu durumda grupların çoğulu bildirilmiş olur. Örneğin “Dünya milletlerinin yakınlaşması gerekir.” derken kendi içinde bir grup oluşturan “millet” sözüyle birden fazla grup anlatılmış olur.
İsimleri ayrıca somut ve soyut oluşlarına göre de gruplandırabiliriz. Ancak daha önce soyut, somut anlamı açıkladığımızdan, burada ayrıca üzerinde durmayacağız. Somut anlamlı olan “masa” sözcüğünün somut; soyut anlamlı olan “neşe” sözcüğünün soyut isim olduğunu bilmeliyiz.